.
Artykuł ma na celu przedstawienie wybranych chorób skóry, w których izotretynoina działa skutecznie i w sytuacjach wyższej konieczności może być lekiem zalecanym off-label, po wcześniejszym wytłumaczeniu pacjentowi potencjalnych korzyści jego zastosowania. Jednak w takich sytuacjach pojawiają się często pytania dotyczące dawek leku oraz czasu jego podawania. Artykuł ma przybliżyć dane, które są dostępne w przeglądzie literaturowym, aby wybrać jak najlepsze zasady stosowania preparatu.
Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest zapalną chorobą skóry o przewlekłym i nawrotowym przebiegu. Pacjenci uskarżają się na świąd skóry, który znacznie obniża jakość ich życia. W złożonej patogenezie AZS wyróżnia się m.in. zaburzeniami immunologicznymi, takimi jak nadmierna produkcja cytokin prozapalnych (IL-4, IL-13, IL-31). Do nowoczesnych metod leczenia AZS zaliczamy dwie grupy produktów leczniczych: przeciwciała monoklonalne hamujące wybrane cytokiny lub ich receptory oraz agonistów lub antagonistów małych cząsteczek (abrocytynib, baricytynib, upadacytynib i tofacytynib), które blokują aktywację kinaz janusowych, przemieszczanie sygnału do jądra komórkowego, a także transkrypcję wielu cytokin prozapalnych. Upadacytynib jest dopuszczony do leczenia pacjentów z umiarkowaną i ciężką postacią AZS, którzy ukończyli 12. rok życia. W dużych randomizowanych badaniach klinicznych wykazano istotną skuteczność upadacytynibu w leczeniu pacjentów z AZS, a w szczególności szybką redukcję świądu. Lek jest dobrze tolerowany, a najczęstszym działaniem niepożądanym jest trądzik (łagodny do umiarkowanego).
Miejscowe inhibitory kalcyneuryny (mIK), takrolimus w maści i pimekrolimus w kremie, to leki, które hamują fosfatazę kalcyneuryny, prowadząc do obniżenia aktywacji limfocytów T oraz inhibicji uwalniania prozapalnych cytokin. Jedynym wskazaniem rejestracyjnym tych leków w Polsce, zarówno u dorosłych, jak i dzieci, jest atopowe zapalenie skóry (AZS), jednakże możliwe jest ich stosowanie z dobrym efektem w wielu innych dermatozach. Główną zaletą miejscowych inhibitorów kalcyneuryny w terapii AZS jest brak działań niepożądanych charakterystycznych dla miejscowych glikokortykosteroidów, również powszechnie stosowanych w tej chorobie. Dzięki temu można aplikować je na wrażliwe okolice i stosować nawet przez długi okres. Aktualnie uważa się, że pogląd o zwiększonym ryzyku wystąpienia raków skóry i chłoniaków w wyniku stosowania mIK jest nieuzasadniony.
Leki biologiczne, nazywane także biofarmaceutykami, są produktami leczniczymi wytworzonymi za pomocą zaawansowanych metod inżynierii genetycznej oraz biotechnologii. Celem ich działania jest naśladowanie lub blokowanie funkcji ludzkich białek i oddziaływanie na receptory komórkowe. Są one wykorzystywane w leczeniu różnych schorzeń, w tym łuszczycy. Risankizumab to nowoczesny lek biologiczny, który jest humanizowanym przeciwciałem monoklonalnym. Wyróżnia się on selektywnym powinowactwem do podjednostki p19 IL-23, co sprawia, że jest jednym z kluczowych leków biologicznych w terapii łuszczycy. Badania kliniczne potwierdziły jego wysoką skuteczność w leczeniu łuszczycy umiarkowanej do ciężkiej w porównaniu z innymi dostępnymi lekami. Ponadto risankizumab okazał się efektywny również w leczeniu łuszczycowego zapalenia stawów.
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, nawrotowa dermatoza zapalna o szerokim rozpowszechnieniu w populacji ogólnej. Patogeneza AZS obejmuje czynniki genetyczne oraz środowiskowe, które odpowiadają za rozwój stanu zapalnego skóry mediowanego przez heterogenny profil cytokin prozapalnych. Pogłębienie wiedzy w zakresie immunopatogenezy AZS umożliwiło opracowanie nowych preparatów, które zrewolucjonizowały terapię tej jednostki chorobowej. Jedną z nowoczesnych grup leków wykorzystywanych w AZS są obok leków biologicznych małocząsteczkowe inhibitory kinaz janusowych (ang. Janus kinase inhibitors – JAK-i). Ich działanie polega na blokowaniu przekaźnictwa sygnału od receptora błonowego do jądra komórkowego z następowym ograniczeniem ekspresji cytokin prozapalnych. Plejotropowe działanie inhibitorów JAK umożliwia uzyskanie istotnej poprawy klinicznej również u pacjentów opornych na inne metody leczenia. W artykule zostaną omówione doustne oraz miejscowe preparaty inhibitorów JAK już dopuszczone do stosowania lub znajdujące się na zaawansowanym etapie rejestracji bądź badań klinicznych.
Łuszczyca jest przewlekłą, nieuleczalną chorobą zapalną skóry o wieloczynnikowej etiologii. Choroba znacząco wpływa na jakość życia pacjentów, prowadzi do ich stygmatyzacji, izolacji społecznej w konsekwencji zaburzeń lękowych, depresji, uzależnień. Wykwity skórne w postaci rumieniowych grudek i blaszek pokrytych łuską często zlokalizowane są w miejscach odsłoniętych. Metotreksat (MTX) jest syntetycznym analogiem kwasu foliowego, szeroko stosowanym w praktyce dermatologicznej od ponad pół wieku. Jest jednym z leków stosowanych w leczeniu łuszczycy. Wykazuje działanie antyproliferacyjne poprzez wpływ na wiele enzymów kluczowych dla procesów komórkowych.
Półpasiec (herpes zoster – HZ) jest chorobą zakaźną spowodowaną reaktywacją wirusa ospy wietrznej i półpaśca (Varicella zoster virus – VZV; ludzki wirus herpes typu 3). Do zakażenia wirusem dochodzi najczęściej w dzieciństwie, w takcie którego stymulowany jest układ odporności komórkowej, co zapobiega dalszemu zakażeniu i reaktywacji. Okres latencji może trwać wiele lat. Do reaktywacji wirusa dochodzi w wyniku zmniejszenia odporności. Prawidłowe i szybkie włączenie odpowiedniego leczenia zapobiega powikłaniom takim jak: wtórna infekcja bakteryjna, neuralgia popółpaścowa (PHZ), bliznowacenie, porażenie nerwów i zapalenie mózgu w przypadku półpaśca rozsianego. Najczęstszymi lekami stosowanymi w leczeniu HZ są konwencjonalne leki przeciwwirusowe i leki przeciwbólowe. Prawidłowa profilaktyka powinna się opierać na stosowaniu szczepień.
Inhibitory kalcyneuryny dostępne w postaci preparatów miejscowych to istotna grupa leków stosowanych w leczeniu dermatoz występujących u osób dorosłych, jak również u dzieci. Aktualnie dostępnymi inhibitorami kalcyneuryny w formie preparatów do stosowania miejscowego w Polsce są pimekrolimus i takrolimus. Pimekrolimus (10 mg/g krem) to lek mający miejscowe działanie przeciwzapalne oraz immunomodulacyjne. Hamuje procesy prowadzące do zwiększonej produkcji cytokin prozapalnych poprzez wiązanie się z makrofiliną i blokowanie aktywacji kalcyneuryny. Selektywny mechanizm działania pimekrolimusu sprawia, że nie powoduje on działań niepożądanych charakterystycznych dla preparatów miejscowych glikokortykosteroidów, co wiąże się z możliwością wykorzystania go jako cennej alternatywy. Pimekrolimus stosuje się do leczenia łagodnego i umiarkowanego atopowego zapalenia skóry, a także (poza wskazaniami rejestracyjnymi) w terapii innych chorób dermatologicznych, takich jak łuszczyca, bielactwo czy twardzina ograniczona. Preparaty inhibitorów kalcyneuryny są użyteczne zarówno w leczeniu zaostrzeń chorób dermatologicznych, jak i w terapii podtrzymującej, w tym w formie terapii proaktywnej.
Skóra stanowi pierwszą linię obrony przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, w tym drobnoustrojami. Uszkodzenia skóry o różnej etiologii mogą prowadzić do rozwoju infekcji bakteryjnych. W przypadku powierzchownych infekcji bakteryjnych, w tym zapalenia mieszków włosowych, czyraków, liszajców zakaźnych, zalecane są miejscowe środki przeciwbakteryjne. Ponadto antybiotyki miejscowe są stosowane w leczeniu wtórnych zakażeń bakteryjnych, występujących w przebiegu chorób skóry, takich jak wyprysk i owrzodzenia kończyn. Niewątpliwie narastające zjawisko oporności bakteryjnej wymaga odpowiednich działań, szczególnie rozważnego wdrażania antybiotykoterapii miejscowej, jak również stosowania się pacjentów do zaleceń lekarskich. W niniejszym artykule omówiono charakterystykę wybranych, najczęściej stosowanych antybiotyków miejscowych: mupirocyny, kwasu fusydowego, neomycyny, polimyksyny B oraz retapamuliny.
Trądzik pospolity jest powszechnie występującą chorobą zapalną skóry o charakterze przewlekłym. Według raportów dotyczących rozpowszechniania się tego schorzenia dotyka ono ok. 9,4% światowej populacji, w tym mniej więcej 80% nastolatków oraz aż do 100% młodych ludzi. W świetle badań naukowych stosowanie dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych zawierających połączenie 0,03 mg etynyloestradiolu i 2 mg dienogestu (Dionelle®) stanowi skuteczną metodę leczenia różnych postaci trądziku pospolitego.
Atopowe zapalenie skóry jest przewlekłą, nawrotową dermatozą zapalną, charakteryzującą się nasilonym świądem. Choroba występuje w każdym wieku, jednak najczęściej pojawia się w populacji dziecięcej i ma tendencję do ustępowania w późnym wieku przedszkolnym. Atopowe zapalenie skóry przyczynia się do stygmatyzacji, izolacji społecznej i znaczącego obniżenia jakości życia pacjenta. Leczenie obejmuje edukację, profilaktykę, wzmacnianie uszkodzonej bariery naskórkowej przez stosowanie emolientów, przeciwzapalne leczenie miejscowe, fototerapię i leczenie ogólne. Od czasu wprowadzenia programu lekowego leczenia ciężkiej postaci atopowego zapalenia skóry pacjenci mają dostęp do nowoczesnych terapii, w tym do pierwszego zarejestrowanego leku biologicznego – dupilumabu. Lek ten charakteryzuje się wysoką długotrwałą skutecznością zarówno w zakresie redukcji zmian skórnych, jak i świądu, potwierdzoną badaniami klinicznymi oraz wynikami codziennej praktyki klinicznej, przy jednoczesnej niewielkiej ilości skutków ubocznych, i jest cenną opcją terapeutyczną dla chorych z ciężką postacią atopowego zapalenia skóry, zarówno dorosłych, jak i dzieci. Dupilumab jest pierwszym lekiem biologicznym zarejestrowanym do leczenia ciężkiego AZS w USA i w Unii Europejskiej dla dorosłych i dzieci od 6. miesiąca życia, a od listopada 2022 r. dostępny jest w Polsce w programie lekowym dla dzieci od 6. r.ż. i starszych.
W diagnostyce skórnych reakcji fotoalergicznych najważniejszy jest dokładny wywiad medyczny wraz z oceną objawów skórnych, ponadto bardzo pomocne są testy fotoalergiczne, próby eliminacji i prowokacji, a także biopsja skóry w przypadkach wątpliwych. Nawyki społeczne i kulturowe, które prowadzą do nadmiernego narażenia na naturalne światło słoneczne, oraz korzystanie z lamp emitujących promieniowanie UV również przyczyniają się do pogłębienia problemu fotouczuleń. Chociaż obraz kliniczny i mechanizmy powstawania fotodermatoz są różnorodne, ich wspólnym elementem jest udział promieniowania słonecznego lub sztucznego w wywoływaniu zmian skórnych, co jest szczególnie widoczne w obszarach narażonych na słońce. Istotnym zagrożeniem są reakcje fotoalergiczne i fototoksyczne wywołane przez leki. Należy pamiętać, że również kremy z filtrami przeciwsłonecznymi mogą powodować reakcje fotoalergiczne u osób predysponowanych. Leczenie fotodermatoz przede wszystkim polega na fotoprotekcji, unikaniu nadmiernej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe oraz noszeniu ochronnej odzieży i okularów przeciwsłonecznych.
