Autor: Paulina Adriana Szczepanik-Kułak

Skóra stanowi pierwszą linię obrony przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, w tym drobnoustrojami. Uszkodzenia skóry o różnej etiologii mogą prowadzić do rozwoju infekcji bakteryjnych. W przypadku powierzchownych infekcji bakteryjnych, w tym zapalenia mieszków włosowych, czyraków, liszajców zakaźnych, zalecane są miejscowe środki przeciwbakteryjne. Ponadto antybiotyki miejscowe są stosowane w leczeniu wtórnych zakażeń bakteryjnych, występujących w przebiegu chorób skóry, takich jak wyprysk i owrzodzenia kończyn. Niewątpliwie narastające zjawisko oporności bakteryjnej wymaga odpowiednich działań, szczególnie rozważnego wdrażania antybiotykoterapii miejscowej, jak również stosowania się pacjentów do zaleceń lekarskich. W niniejszym artykule omówiono charakterystykę wybranych, najczęściej stosowanych antybiotyków miejscowych: mupirocyny, kwasu fusydowego, neomycyny, polimyksyny B oraz retapamuliny.

Kontaktowe zapalenie skóry (KZS), inaczej wyprysk kontaktowy to termin, który określa zmiany o różnej etiologii: alergicznej i niealergicznej, rozwijające się na skutek kontaktu skóry z określonymi czynnikami wywołującymi. W populacji dziecięcej KZS uznaje się za częsty problem kliniczny, co może wynikać z pewnych odrębności skóry dzieci, które predysponują do rozwoju KZS. W poniższym artykule omówiono dwie postaci KZS: alergiczny wyprysk kontaktowy lub alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (allergic contact dermatitis, ACD) oraz wyprysk kontaktowy z podrażnienia lub kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia (irritant contact dermatitis, ICD).

Termin „zapalenie skóry” (dermatitis) bywa zamiennie stosowany z określeniem „wyprysk”. Oba pojęcia mają charakter ogólny i wiążą się z rozwojem stanu zapalnego powierzchownych warstw skóry właściwej oraz obecnością stanu gąbczastego w obrębie naskórka. Zaburzenia te najczęściej manifestują się w postaci plam rumieniowych, obrzęku, nacieku, grudek, pęcherzyków, sączenia wydzieliny, tworzenia się rozpadlin, złuszczania. Zmianom tym często współtowarzyszą dolegliwości subiektywne, takie jak świąd, pieczenie. Rozpoznanie wyprysku opiera się głównie na obrazie klinicznym i wywiadzie medycznym [1].

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą, niezakaźną chorobą zapalną skóry, dla której charakterystyczne są okresy zaostrzeń i remisji. Występuje w krajach rozwiniętych u 15–20% dzieci. Uważa się, że w rozwoju AZS szczególnie istotną rolę odgrywają interakcje między zaburzeniami funkcji bariery skórnej, nieprawidłowościami odpornościowymi oraz czynnikami zakaźnymi i środowiskowymi. Rozpoznanie AZS opiera się na klasycznych kryteriach klinicznych, sformułowanych przez Hanifina i Rajkę w 1980 r., zmodyfikowanych w latach późniejszych. Postępowanie w AZS jest kompleksowe, a na podjęcie decyzji terapeutycznej wpływa wiek pacjenta, lokalizacja zmian chorobowych i ich nasilenie oraz inne, współistniejące zaburzenia. Takrolimus to miejscowy inhibitor kalcyneuryny (mIK), organiczny związek chemiczny. Zgodnie z obecnymi wskazaniami rejestracyjnymi lek w formie maści o stężeniach 0,03% i 0,1% jest stosowany w terapii umiarkowanych i ciężkich postaci AZS u dorosłych i dzieci powyżej drugiego roku życia. Warto podkreślić możliwość stosowania takrolimusu w terapii krótkotrwałej oraz w długotrwałej, przerywanej (tzw. terapii proaktywnej). Takrolimus charakteryzuje się wysoką skutecznością działania, potwierdzoną w badaniach klinicznych, a także dobrym profilem bezpieczeństwa. W artykule omówiono potencjał terapeutyczny takrolimusu w AZS.

Łuszczyca to przewlekła, niezakaźna choroba o nawrotowym przebiegu, należąca do grupy chorób autoimmunologicznych. W jej przebiegu dochodzi do zajęcia skóry oraz u niektórych pacjentów do rozwoju zaburzeń metabolicznych, sercowo-naczyniowych i/lub stawowych w postaci artropatii seronegatywnej, czyli łuszczycowego zapalenia stawów (ŁZS). Co istotne, w 2014 r. Światowa Organizacja Zdrowia uznała łuszczycę za poważną chorobę niezakaźną oraz podkreśliła potrzebę zrozumienia globalnego obciążenia tą chorobą. W terapii łuszczycy mają zastosowanie różne metody leczenia, w tym miejscowego i ogólnego. Podkreśla się, że leki biologiczne z uwagi na selektywne działanie na konkretny punkt reakcji immunologicznej, stanowiącej etap rozwoju chorób, stanowią skuteczną i bezpieczną opcję terapii. W niniejszym artykule przedstawiono leki biologiczne zarejestrowane do leczenia łuszczycy i ŁZS, z uwzględnieniem skuteczności i profilu działań niepożądanych.

Witaminy to grupa związków chemicznych, które odgrywają szczególnie istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka. W niniejszym artykule omówiono miejscowe zastosowanie witamin A i E. Retinoidy, naturalne i syntetyczne formy witaminy A, zostały wprowadzone do leczenia dermatoz, w tym fotostarzenia, ponad dwie dekady temu. Związki te są uznawane za najskuteczniejsze substancje miejscowe opóźniające procesy starzenia. Ponadto stanowią metodę leczenia pierwszego wyboru zmian trądzikowych. Do pozostałych omówionych wskazań należą: trądzik różowaty, zaburzenia rogowacenia i rybie łuski, łuszczyca, liszaj płaski błony śluzowej jamy ustnej oraz zaburzenia pigmentacji. Z kolei witamina E pełni szczególną funkcję w ochronie skóry przed wpływem promieniowania UV oraz w procesach gojenia i regeneracji po miejscowych uszkodzeniach, co wynika z działania antyoksydacyjnego i przeciwzapalnego. Jest wykorzystywana w formie preparatów o działaniu prewencyjnym w fotostarzeniu i fotokancerogenezie, terapii zmian atopowych oraz innych dermatozach, takich jak wyprysk na podłożu suchości skóry. Związek ten charakteryzuje szczególna zdolność łagodzenia świądu lub bólu w przebiegu różnych chorób skóry, niezależnie od skuteczności w odniesieniu do głównych objawów klinicznych konkretnej choroby.

Trądzik (acne) to zapalna choroba jednostki włosowo-łojowej. Zgodnie z danymi Global Burden of Disease Study z 2010 r. jest to ósma pod względem częstości występowania dermatoza na świecie, która dotyczy ok. 9% populacji ogólnej. Za kluczowe procesy w rozwoju choroby uznaje się nadmierną produkcję łoju przez gruczoły łojowe, nieprawidłową keratynizację w obrębie ujść mieszków włosowo-łojowych, kolonizację gruczołów łojowych przez Cutibacterium acnes oraz stan zapalny. Funkcjonowanie jednostek włosowo-łojowych podlega regulacji przez endogenne androgeny. W obrębie sebocytów znajdują się receptory dla androgenów, których głównym agonistą jest najsilniejszy naturalny androgen, pochodna testosteronu – 5α-dihydrotestosteron. Aktywacja AR prowadzi do łojotoku i przerostu gruczołów łojowych, tworzenia biofilmu bakteryjnego, miejscowej reakcji zapalnej. W przypadku trądziku hormonalnego niewątpliwie najistotniejszą rolę odgrywa leczenie choroby podstawowej, leżącej u podłoża zmian trądzikowych. Terapia trądziku hormonalnego musi być odpowiednio dostosowana, w zależności od wieku pacjenta, postaci choroby, nasilenia wykwitów, potencjału prokreacyjnego i preferencji chorego. Konieczne jest wdrożenie zaleceń pielęgnacyjnych uwzględniających regularne stosowanie preparatów oczyszczających i nawilżających. Pacjent powinien być poinformowany o stosowaniu fotoprotekcji i modyfikacji stylu życia, szczególnie w aspekcie diety i utrzymania masy ciała, ilości snu, zaprzestania palenia tytoniu, ograniczenia narażenia na sytuacje stresogenne.

Cyklosporyna (CsA) w sposób odwracalny wybiórczo hamuje limfocyty T, szczególnie pomocnicze, w mniejszym stopniu supresorowe. Terapia CsA powinna być prowadzona przez lekarzy mających odpowiednie doświadczenie w tym zakresie, a każdy pacjent, u którego rozważa się włączenie cyklosporyny wymaga właściwego przygotowania i ścisłego przestrzegania zaleceń lekarskich. Z uwagi na ryzyko wystąpienia wielu działań niepożądanych, w trakcie leczenia konieczne jest przeprowadzanie regularnych kontroli klinicznych i laboratoryjnych. Długoterminowe leczenie chorób autoimmunologicznych o przewlekłym przebiegu wiąże się ze szczególną obawą o rozwój zaburzenia czynności nerek. Ponadto metabolizm wątrobowy CsA przebiegający z udziałem cytochromu P450 wpływa na wystąpienie interakcji lekowych, co w efekcie może nasilać lub osłabiać działanie leku. Badania naukowe wykazały silne działania immunosupresyjne CsA, które wykorzystywane jest w terapii chorób autoimmunologicznych, m.in. reumatoidalnego i łuszczycowego zapalenia stawów oraz łuszczycy. Obecnie zgodnie ze wskazaniami rejestracyjnymi cyklosporyna stanowi opcję terapeutyczną w leczeniu umiarkowanej do ciężkiej łuszczycy plackowatej oraz w ciężkim atopowym zapaleniu skóry u osób dorosłych. Pozostałe zastosowania mają charakter off-label.