Autor: Paulina Adriana Szczepanik-Kułak

Łuszczyca to przewlekła, niezakaźna choroba o nawrotowym przebiegu, należąca do grupy chorób autoimmunologicznych. W jej przebiegu dochodzi do zajęcia skóry oraz u niektórych pacjentów do rozwoju zaburzeń metabolicznych, sercowo-naczyniowych i/lub stawowych w postaci artropatii seronegatywnej, czyli łuszczycowego zapalenia stawów (ŁZS). Co istotne, w 2014 r. Światowa Organizacja Zdrowia uznała łuszczycę za poważną chorobę niezakaźną oraz podkreśliła potrzebę zrozumienia globalnego obciążenia tą chorobą. W terapii łuszczycy mają zastosowanie różne metody leczenia, w tym miejscowego i ogólnego. Podkreśla się, że leki biologiczne z uwagi na selektywne działanie na konkretny punkt reakcji immunologicznej, stanowiącej etap rozwoju chorób, stanowią skuteczną i bezpieczną opcję terapii. W niniejszym artykule przedstawiono leki biologiczne zarejestrowane do leczenia łuszczycy i ŁZS, z uwzględnieniem skuteczności i profilu działań niepożądanych.

Witaminy to grupa związków chemicznych, które odgrywają szczególnie istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka. W niniejszym artykule omówiono miejscowe zastosowanie witamin A i E. Retinoidy, naturalne i syntetyczne formy witaminy A, zostały wprowadzone do leczenia dermatoz, w tym fotostarzenia, ponad dwie dekady temu. Związki te są uznawane za najskuteczniejsze substancje miejscowe opóźniające procesy starzenia. Ponadto stanowią metodę leczenia pierwszego wyboru zmian trądzikowych. Do pozostałych omówionych wskazań należą: trądzik różowaty, zaburzenia rogowacenia i rybie łuski, łuszczyca, liszaj płaski błony śluzowej jamy ustnej oraz zaburzenia pigmentacji. Z kolei witamina E pełni szczególną funkcję w ochronie skóry przed wpływem promieniowania UV oraz w procesach gojenia i regeneracji po miejscowych uszkodzeniach, co wynika z działania antyoksydacyjnego i przeciwzapalnego. Jest wykorzystywana w formie preparatów o działaniu prewencyjnym w fotostarzeniu i fotokancerogenezie, terapii zmian atopowych oraz innych dermatozach, takich jak wyprysk na podłożu suchości skóry. Związek ten charakteryzuje szczególna zdolność łagodzenia świądu lub bólu w przebiegu różnych chorób skóry, niezależnie od skuteczności w odniesieniu do głównych objawów klinicznych konkretnej choroby.

Trądzik (acne) to zapalna choroba jednostki włosowo-łojowej. Zgodnie z danymi Global Burden of Disease Study z 2010 r. jest to ósma pod względem częstości występowania dermatoza na świecie, która dotyczy ok. 9% populacji ogólnej. Za kluczowe procesy w rozwoju choroby uznaje się nadmierną produkcję łoju przez gruczoły łojowe, nieprawidłową keratynizację w obrębie ujść mieszków włosowo-łojowych, kolonizację gruczołów łojowych przez Cutibacterium acnes oraz stan zapalny. Funkcjonowanie jednostek włosowo-łojowych podlega regulacji przez endogenne androgeny. W obrębie sebocytów znajdują się receptory dla androgenów, których głównym agonistą jest najsilniejszy naturalny androgen, pochodna testosteronu – 5α-dihydrotestosteron. Aktywacja AR prowadzi do łojotoku i przerostu gruczołów łojowych, tworzenia biofilmu bakteryjnego, miejscowej reakcji zapalnej. W przypadku trądziku hormonalnego niewątpliwie najistotniejszą rolę odgrywa leczenie choroby podstawowej, leżącej u podłoża zmian trądzikowych. Terapia trądziku hormonalnego musi być odpowiednio dostosowana, w zależności od wieku pacjenta, postaci choroby, nasilenia wykwitów, potencjału prokreacyjnego i preferencji chorego. Konieczne jest wdrożenie zaleceń pielęgnacyjnych uwzględniających regularne stosowanie preparatów oczyszczających i nawilżających. Pacjent powinien być poinformowany o stosowaniu fotoprotekcji i modyfikacji stylu życia, szczególnie w aspekcie diety i utrzymania masy ciała, ilości snu, zaprzestania palenia tytoniu, ograniczenia narażenia na sytuacje stresogenne.

Cyklosporyna (CsA) w sposób odwracalny wybiórczo hamuje limfocyty T, szczególnie pomocnicze, w mniejszym stopniu supresorowe. Terapia CsA powinna być prowadzona przez lekarzy mających odpowiednie doświadczenie w tym zakresie, a każdy pacjent, u którego rozważa się włączenie cyklosporyny wymaga właściwego przygotowania i ścisłego przestrzegania zaleceń lekarskich. Z uwagi na ryzyko wystąpienia wielu działań niepożądanych, w trakcie leczenia konieczne jest przeprowadzanie regularnych kontroli klinicznych i laboratoryjnych. Długoterminowe leczenie chorób autoimmunologicznych o przewlekłym przebiegu wiąże się ze szczególną obawą o rozwój zaburzenia czynności nerek. Ponadto metabolizm wątrobowy CsA przebiegający z udziałem cytochromu P450 wpływa na wystąpienie interakcji lekowych, co w efekcie może nasilać lub osłabiać działanie leku. Badania naukowe wykazały silne działania immunosupresyjne CsA, które wykorzystywane jest w terapii chorób autoimmunologicznych, m.in. reumatoidalnego i łuszczycowego zapalenia stawów oraz łuszczycy. Obecnie zgodnie ze wskazaniami rejestracyjnymi cyklosporyna stanowi opcję terapeutyczną w leczeniu umiarkowanej do ciężkiej łuszczycy plackowatej oraz w ciężkim atopowym zapaleniu skóry u osób dorosłych. Pozostałe zastosowania mają charakter off-label.