Autor: Roman J. Nowicki

Enzym 5-α-reduktaza odpowiada za konwersję testosteronu do dihydrotestosteronu (DHT), który jest uważany za jeden z głównych czynników odpowiedzialnych za występowanie łysienia androgenowego u kobiet (female androgenetic alopecia – FAGA). Finasteryd i dutasteryd są obecnie jedynymi lekami hamującymi 5-α-reduktazę wykorzystywanymi w terapii pacjentek z FAGA. Wzrasta zainteresowanie branży farmaceutycznej w opracowywanie produktów zawierających substancje roślinne, przeznaczonych do leczenia łysienia androgenowego. Rośliny zawierające fitosterole są już powszechnie stosowane w leczeniu łagodnego przerostu gruczołu krokowego (benign prostatic hyperplasia – BPH), z uwagi na ich właściwości hamujące 5-α-reduktazę. Antyandrogeny pochodzenia roślinnego to m.in. ekstrakty z palmy sabałowej, śliwy afrykańskiej, zielonej herbaty, nasion dyni, z rozmarynu i lukrecji gładkiej. Naturalnie występujące inhibitory 5-α-reduktazy mogą się stać w przyszłości użyteczną metodą wspomagania terapii łysienia androgenowego u kobiet, jednak potrzebne są dalsze badania potwierdzające ich skuteczność kliniczną oraz rozwiązujące problem dawkowania i profilu bezpieczeństwa. W pracy omówiono różne substancje mające działanie hamujące 5-α-reduktazę i możliwości ich wykorzystania w leczeniu łysienia androgenowego o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu u kobiet.

Miejscowe inhibitory kalcyneuryny (mIK) są lekami o działaniu przeciwzapalnym i immunomodulującym. Jednym z nich jest takrolimus, cechujący się wysoką skutecznością i dobrym profilem bezpieczeństwa. Początkowo był stosowany w leczeniu atopowego zaplenia skóry. Ze względu na selektywny sposób działania takrolimus jest często wybierany w leczeniu także innych dermatoz o podłożu zapalnym. W licznych badaniach klinicznych potwierdzono jego skuteczność w różnych dermatozach, m.in. w łojotokowym zapaleniu skóry. Najczęściej zgłaszanym działaniem niepożądanym jest podrażnienie skóry w miejscu aplikacji, które ma zazwyczaj łagodny i przemijający charakter. Ze względu na brak działań niepożądanych typowych dla miejscowych glikokortykosteroidów (mGKS) takrolimus jest szczególnie przydatny w leczeniu zmian skórnych umiejscowionych w obrębie twarzy i miejsc wrażliwych.

Takrolimus, miejscowy inhibitor kalcyneuryny (mIK), w postaci maści jest stosowany z sukcesem od przeszło 20 lat w leczeniu miejscowym umiarkowanej i ciężkiej postaci atopowego zapalenia skóry. Dzięki wysokiej skuteczności przy niewielkiej liczbie działań niepożądanych jest coraz chętniej używany do leczenia innych dermatoz o podłożu zapalnym. Jedną z nich jest łuszczyca, w której korzystne, przeciwzapalne działanie takrolimusu jest wykorzystywane przede wszystkim u dzieci, w miejscach szczególnie wrażliwych na działania niepożądane miejscowych sterydów takich jak twarz, okolica narządów płciowych i okolice wyprzeniowe.

Grzybica paznokci jest najczęstszą chorobą paznokci. Częstość jej występowania wzrasta z wiekiem. Onychomikoza jest skutkiem zakażenia wywołanego przez dermatofity, pleśnie niedermatofitowe oraz drożdżaki. Większość przypadków jest kojarzona z zakażeniem dermatofitami, w szczególności T. rubrum. W leczeniu grzybicy paznokci stosuje się leki doustne, miejscowe, terapię laserową, fotodynamiczną i chirurgiczne usuwanie zmienionej płytki paznokciowej. Doustna terapia przeciwgrzybicza jest najskuteczniejszą metodą leczenia grzybicy paznokci w każdej grupie wiekowej. U dzieci obserwuje się mniej działań niepożądanych niż u dorosłych po stosowaniu doustnych leków przeciwgrzybiczych. W terapii grzybicy paznokci stosuje się terbinafinę, itrakonazol i flukonazol. Lekiem z wyboru w leczeniu grzybicy paznokci jest terbinafina doustna (250 mg na dobę), ponieważ wykazuje najlepszy wskaźnik wyleczeń. Doustne leki przeciwgrzybicze są zalecane we wszystkich typach grzybicy paznokci, zwłaszcza w przypadku zajęcia ≥ 50% paznokcia, zakażenia wielu paznokci, zajętej macierzy paznokcia lub obecności dermatofitomy (odgraniczone i zlokalizowane grube masy strzępków grzybów i nekrotyczna keratyna między płytką paznokcia a łożyskiem paznokcia). Skojarzone leczenie doustne i miejscowe skraca czas terapii. Terapię skojarzoną można stosować sekwencyjnie lub równolegle. Dostępne miejscowe leki przeciwgrzybicze występują w formie lakierów i roztworów zawierających efinakonazol, tawaborol, cyklopiroks, amorolfinę i terbinafinę. Leki te są zazwyczaj dobrze tolerowane, a do działań niepożądanych zaliczamy rumień okołopaznokciowy i pieczenie w miejscu aplikacji. Czas leczenia jest dłuższy niż w terapii doustnej, mimo to skuteczność leków miejscowych jest mniejsza, prawdopodobnie ze względu na niewystarczającą penetrację płytki paznokcia. Terapia laserowa opiera się na wykorzystaniu zasady selektywnej fototermolizy, zgodnie z którą energia lasera jest preferencyjnie absorbowana przez grzybnię grzyba, co powoduje szybki wzrost temperatury w obrębie grzybni i w rezultacie śmierć komórek grzyba. W przypadku paznokci o bardzo grubej płytce lub opornych na dotychczasowe leczenie farmakologiczne można rozważyć również chirurgiczne oderwanie paznokcia. W artykule zwrócono uwagę na możliwe przyczyny braku efektów terapeutycznych.

Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) jest jedną z najczęstszych spondyloartropatii, występującą u 6–42% chorych obciążonych łuszczycą. W przebiegu choroby zajęte mogą być stawy obwodowe oraz stawy kręgosłupa, z towarzyszącym zapaleniem przyczepów ścięgnistych i obecnością zmian paznokciowych.
Metotreksat (MTX) jest antagonistą kwasu foliowego. Lek poprzez hamowanie reduktazy dihydrofolianowej wpływa na syntezę puryn i pirymidyn. Dodatkowo jego działanie przeciwzapalne jest związane z oddziaływaniem na limfocyty T, makrofagi i neutrofile. Mimo rozwoju terapii biologicznych w leczeniu ŁZS MTX pozostaje lekiem pierwszego wyboru u pacjentów ze zmianami zapalnymi w stawach obwodowych, u których występują czynniki niekorzystne rokowniczo. 
MTX jest szczególnie zalecany u pacjentów ze współwystępowaniem zmian skórnych w przebiegu łuszczycy.
Do zalet leku należy stosunkowo łatwe stosowanie (raz w tygodniu) oraz niskie koszty leczenia. 
MTX jest lekiem stosunkowo bezpiecznym, a stosowanie suplementacji kwasu foliowego ma na celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia skutków ubocznych. Wykonywanie okresowych badań laboratoryjnych jest niezbędne w celu szybkiego wykrywania ewentualnych działań niepożądanych leku (m.in. hepatotoksyczności, mielosupresji). Pacjentów należy uprzedzić o teratogennym działaniu leku, konieczności stosowania skutecznej antykoncepcji podczas leczenia oraz bezwzględnym zakazie spożywania alkoholu podczas stosowania MTX.

Grzybice powierzchowne wywoływane przez dermatofity jak Trichophyton rubrum reprezentują najczęstszy rodzaj rozpowszechnionych na całym świecie zakażeń skeratynizowanych tkanek naszego ciała czyli skóry, włosów i paznokci. Infekcje wywoływane przez grzyby drożdżopodobne są główną przyczyną zakażeń szpitalnych. Ich spektrum kliniczne waha się od powierzchownych zakażeń sromu i pochwy (VVC) do zagrażających życiu kandydoz układowych. Flukonazol należy do grupy leków triazolowych i jest jednym z najczęściej stosowanych leków przeciwgrzybiczych.

Od ponad roku system opieki zdrowotnej zmaga się z pandemią wywołaną koronawirusem (COVID-19). Cięższy przebieg choroby i ryzyko zgonu obserwuje się u seniorów i osób obciążonych astmą, otyłością, cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym i hipercholesterolemią. Pacjentom w trakcie leczenia immunosupresyjnego i chemioterapii zaleca się szczególną ostrożność z powodu możliwości poważniejszego przebiegu choroby. W leczeniu wielu chorób dermatologicznych o ciężkim przebiegu, takich jak łuszczyca, zwłaszcza ze współistniejącym łuszczycowym zapaleniem stawów, atopowe zapalenie skóry i pokrzywka, często wykorzystuje się leki immunosupresyjne, m.in. cyklosporynę, która przerywa uporczywy proces chorobowy i daje szybką poprawę stanu klinicznego. Przeciwwskazaniami bezwzględnymi do terapii cyklosporyną są niewydolność nerek, uszkodzenie wątroby, choroba nowotworowa i czynna infekcja. Priorytetem ostatnich badań klinicznych jest znalezienie leków mogących obniżyć śmiertelność i ryzyko powikłań u chorych na COVID-19. Wykazano, że cyklosporyna hamuje replikację kilku różnych koronawirusów in vitro, a analog cyklosporyny, alisporivir, hamuje SARS-CoV-2 in vitro. W obecnej sytuacji epidemiologicznej leczenie cyklosporyną jest bezpieczne.

Ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (granulomatosis with polyangiitis – GPA) jest rzadką chorobą o nieznanej etiologii, cechującą się martwiczym zapaleniem naczyń oraz tworzeniem ziarniniaków. Choroba może występować w wielu lokalizacjach narządowych, najczęściej zajmując górne i dolne drogi oddechowe oraz nerki. U większości pacjentów stwierdza się autoprzeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów (antineutrophil cytoplasmic antibodies – ANCA), którym przypisuje się rolę patogenetyczną. Standardem w leczeniu postaci uogólnionych choroby jest cyklofosfamid w połączeniu ze sterydoterapią. W artykule przedstawiony zostanie przypadek 49-letniej pacjentki z rozpoznaniem GPA z zajęciem górnych dróg oddechowych pod postacią owrzodzeń jamy ustnej, perforacji przegrody nosa i typowymi zmianami histopatologicznymi w materiale biopsyjnym. Leczenie chorej obejmowało terapię systemową azatiopryną, cyklofosfamidem, cyklosporyną A, mykofenalem mofetylu, prednizonem oraz adalimumabem i infliksymabem z niezadowalającym efektem klinicznym. Ze względu na postępujące pogorszenie stanu chorej, progresję zmian z zakresie górnych dróg oddechowych, epizody zachłystywania treścią pokarmową, hipogammaglobulinemię oraz nawroty ciężkich zakażeń dróg oddechowych wymagających leczenia antybiotykami i stanowiących dla pacjentki leczonej immunosupresyjnie zagrożenie posocznicą, podjęto decyzję o leczeniu immunoglobulinami. Po zastosowanym leczeniu obserwowano znaczną poprawę miejscową w zakresie błon śluzowych jamy ustnej i istotną redukcję dolegliwości bólowych.