Autor: Roman J. Nowicki

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest zapalną chorobą skóry o przewlekłym i nawrotowym przebiegu. Pacjenci uskarżają się na świąd skóry, który znacznie obniża jakość ich życia. W złożonej patogenezie AZS wyróżnia się m.in. zaburzeniami immunologicznymi, takimi jak nadmierna produkcja cytokin prozapalnych (IL-4, IL-13, IL-31). Do nowoczesnych metod leczenia AZS zaliczamy dwie grupy produktów leczniczych: przeciwciała monoklonalne hamujące wybrane cytokiny lub ich receptory oraz agonistów lub antagonistów małych cząsteczek (abrocytynib, baricytynib, upadacytynib i tofacytynib), które blokują aktywację kinaz janusowych, przemieszczanie sygnału do jądra komórkowego, a także transkrypcję wielu cytokin prozapalnych. Upadacytynib jest dopuszczony do leczenia pacjentów z umiarkowaną i ciężką postacią AZS, którzy ukończyli 12. rok życia. W dużych randomizowanych badaniach klinicznych wykazano istotną skuteczność upadacytynibu w leczeniu pacjentów z AZS, a w szczególności szybką redukcję świądu. Lek jest dobrze tolerowany, a najczęstszym działaniem niepożądanym jest trądzik (łagodny do umiarkowanego).
 

Miejscowe leki przeciwbakteryjne są powszechnie stosowane w leczeniu pierwotnych zakażeń skóry (liszajec zakaźny, zapalenie mieszków włosowych, czyraki) oraz w leczeniu lub zapobieganiu infekcjom po drobnych skaleczeniach, oparzeniach i w ranach chirurgicznych, a jednym z najczęściej stosowanych antybiotyków jest mupirocyna. Do pożądanych cech antybiotyków do stosowania miejscowego zaliczają się: szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego, niskie ryzyko indukcji lekooporności oraz rzadkie wywoływanie reakcji nadwrażliwości. Mupirocyna jest bardzo skutecznym antybiotykiem w terapii miejscowej, o silnym działaniu bakteriobójczym w stosunku do gronkowców i paciorkowców, czyli patogenów odpowiedzialnych za rozwój najczęstszych infekcji skórnych. Mechanizm jej działania polega na hamowaniu syntezy białek i RNA bakterii, co przekłada się na powolne tempo powstawania szczepów gronkowców opornych na lek oraz brak występowania krzyżowej oporności z innymi antybiotykami.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest jedną z najczęściej występujących chorób zapalnych skóry o przewlekłym i nawrotowym przebiegu. Pacjenci zgłaszają dokuczliwy świąd skóry, który znacznie obniża jakość ich życia. W patogenezie AZS wyróżnia się m.in. nadaktywność układu Th2-komórkowego wyrażającą się nadmierną produkcją takich cytokin jak IL-4, IL-13, cytokin wydzielanych przez limfocyty Th17, Th22, Th1 oraz cytokin pochodzących bezpośrednio z uszkodzonego naskórka (IL-33, TSLP, IL-25). Do nowoczesnych metod leczenia AZS zaliczamy dwie grupy produktów leczniczych: przeciwciała monoklonalne hamujące wybrane cytokiny lub ich receptory oraz agonistów lub antagonistów małych cząsteczek (abrocytynib, baricytynib, upadacytynib i tofacytynib). Pierwszym wprowadzonym lekiem biologicznym do leczenia umiarkowanej i ciężkiej postaci AZS był dupilumab, który jest przeciwciałem monoklonalnym przeciwko podjednostce alfa receptora dla IL-4 oraz IL-13. Od listopada 2022 r. lek jest dopuszczony do leczenia dzieci od szóstego roku życia z ciężką postacią AZS. Pozostałe preparaty biologiczne, których wstępne efekty leczenia są bardzo obiecujące, blokują aktywację kinaz janusowych, przemieszczanie sygnału do jądra komórkowego, a także transkrypcję wielu cytokin prozapalnych.

Enzym 5-α-reduktaza odpowiada za konwersję testosteronu do dihydrotestosteronu (DHT), który jest uważany za jeden z głównych czynników odpowiedzialnych za występowanie łysienia androgenowego u kobiet (female androgenetic alopecia – FAGA). Finasteryd i dutasteryd są obecnie jedynymi lekami hamującymi 5-α-reduktazę wykorzystywanymi w terapii pacjentek z FAGA. Wzrasta zainteresowanie branży farmaceutycznej w opracowywanie produktów zawierających substancje roślinne, przeznaczonych do leczenia łysienia androgenowego. Rośliny zawierające fitosterole są już powszechnie stosowane w leczeniu łagodnego przerostu gruczołu krokowego (benign prostatic hyperplasia – BPH), z uwagi na ich właściwości hamujące 5-α-reduktazę. Antyandrogeny pochodzenia roślinnego to m.in. ekstrakty z palmy sabałowej, śliwy afrykańskiej, zielonej herbaty, nasion dyni, z rozmarynu i lukrecji gładkiej. Naturalnie występujące inhibitory 5-α-reduktazy mogą się stać w przyszłości użyteczną metodą wspomagania terapii łysienia androgenowego u kobiet, jednak potrzebne są dalsze badania potwierdzające ich skuteczność kliniczną oraz rozwiązujące problem dawkowania i profilu bezpieczeństwa. W pracy omówiono różne substancje mające działanie hamujące 5-α-reduktazę i możliwości ich wykorzystania w leczeniu łysienia androgenowego o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu u kobiet.

Miejscowe inhibitory kalcyneuryny (mIK) są lekami o działaniu przeciwzapalnym i immunomodulującym. Jednym z nich jest takrolimus, cechujący się wysoką skutecznością i dobrym profilem bezpieczeństwa. Początkowo był stosowany w leczeniu atopowego zaplenia skóry. Ze względu na selektywny sposób działania takrolimus jest często wybierany w leczeniu także innych dermatoz o podłożu zapalnym. W licznych badaniach klinicznych potwierdzono jego skuteczność w różnych dermatozach, m.in. w łojotokowym zapaleniu skóry. Najczęściej zgłaszanym działaniem niepożądanym jest podrażnienie skóry w miejscu aplikacji, które ma zazwyczaj łagodny i przemijający charakter. Ze względu na brak działań niepożądanych typowych dla miejscowych glikokortykosteroidów (mGKS) takrolimus jest szczególnie przydatny w leczeniu zmian skórnych umiejscowionych w obrębie twarzy i miejsc wrażliwych.

Takrolimus, miejscowy inhibitor kalcyneuryny (mIK), w postaci maści jest stosowany z sukcesem od przeszło 20 lat w leczeniu miejscowym umiarkowanej i ciężkiej postaci atopowego zapalenia skóry. Dzięki wysokiej skuteczności przy niewielkiej liczbie działań niepożądanych jest coraz chętniej używany do leczenia innych dermatoz o podłożu zapalnym. Jedną z nich jest łuszczyca, w której korzystne, przeciwzapalne działanie takrolimusu jest wykorzystywane przede wszystkim u dzieci, w miejscach szczególnie wrażliwych na działania niepożądane miejscowych sterydów takich jak twarz, okolica narządów płciowych i okolice wyprzeniowe.

Grzybica paznokci jest najczęstszą chorobą paznokci. Częstość jej występowania wzrasta z wiekiem. Onychomikoza jest skutkiem zakażenia wywołanego przez dermatofity, pleśnie niedermatofitowe oraz drożdżaki. Większość przypadków jest kojarzona z zakażeniem dermatofitami, w szczególności T. rubrum. W leczeniu grzybicy paznokci stosuje się leki doustne, miejscowe, terapię laserową, fotodynamiczną i chirurgiczne usuwanie zmienionej płytki paznokciowej. Doustna terapia przeciwgrzybicza jest najskuteczniejszą metodą leczenia grzybicy paznokci w każdej grupie wiekowej. U dzieci obserwuje się mniej działań niepożądanych niż u dorosłych po stosowaniu doustnych leków przeciwgrzybiczych. W terapii grzybicy paznokci stosuje się terbinafinę, itrakonazol i flukonazol. Lekiem z wyboru w leczeniu grzybicy paznokci jest terbinafina doustna (250 mg na dobę), ponieważ wykazuje najlepszy wskaźnik wyleczeń. Doustne leki przeciwgrzybicze są zalecane we wszystkich typach grzybicy paznokci, zwłaszcza w przypadku zajęcia ≥ 50% paznokcia, zakażenia wielu paznokci, zajętej macierzy paznokcia lub obecności dermatofitomy (odgraniczone i zlokalizowane grube masy strzępków grzybów i nekrotyczna keratyna między płytką paznokcia a łożyskiem paznokcia). Skojarzone leczenie doustne i miejscowe skraca czas terapii. Terapię skojarzoną można stosować sekwencyjnie lub równolegle. Dostępne miejscowe leki przeciwgrzybicze występują w formie lakierów i roztworów zawierających efinakonazol, tawaborol, cyklopiroks, amorolfinę i terbinafinę. Leki te są zazwyczaj dobrze tolerowane, a do działań niepożądanych zaliczamy rumień okołopaznokciowy i pieczenie w miejscu aplikacji. Czas leczenia jest dłuższy niż w terapii doustnej, mimo to skuteczność leków miejscowych jest mniejsza, prawdopodobnie ze względu na niewystarczającą penetrację płytki paznokcia. Terapia laserowa opiera się na wykorzystaniu zasady selektywnej fototermolizy, zgodnie z którą energia lasera jest preferencyjnie absorbowana przez grzybnię grzyba, co powoduje szybki wzrost temperatury w obrębie grzybni i w rezultacie śmierć komórek grzyba. W przypadku paznokci o bardzo grubej płytce lub opornych na dotychczasowe leczenie farmakologiczne można rozważyć również chirurgiczne oderwanie paznokcia. W artykule zwrócono uwagę na możliwe przyczyny braku efektów terapeutycznych.

Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) jest jedną z najczęstszych spondyloartropatii, występującą u 6–42% chorych obciążonych łuszczycą. W przebiegu choroby zajęte mogą być stawy obwodowe oraz stawy kręgosłupa, z towarzyszącym zapaleniem przyczepów ścięgnistych i obecnością zmian paznokciowych.
Metotreksat (MTX) jest antagonistą kwasu foliowego. Lek poprzez hamowanie reduktazy dihydrofolianowej wpływa na syntezę puryn i pirymidyn. Dodatkowo jego działanie przeciwzapalne jest związane z oddziaływaniem na limfocyty T, makrofagi i neutrofile. Mimo rozwoju terapii biologicznych w leczeniu ŁZS MTX pozostaje lekiem pierwszego wyboru u pacjentów ze zmianami zapalnymi w stawach obwodowych, u których występują czynniki niekorzystne rokowniczo. 
MTX jest szczególnie zalecany u pacjentów ze współwystępowaniem zmian skórnych w przebiegu łuszczycy.
Do zalet leku należy stosunkowo łatwe stosowanie (raz w tygodniu) oraz niskie koszty leczenia. 
MTX jest lekiem stosunkowo bezpiecznym, a stosowanie suplementacji kwasu foliowego ma na celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia skutków ubocznych. Wykonywanie okresowych badań laboratoryjnych jest niezbędne w celu szybkiego wykrywania ewentualnych działań niepożądanych leku (m.in. hepatotoksyczności, mielosupresji). Pacjentów należy uprzedzić o teratogennym działaniu leku, konieczności stosowania skutecznej antykoncepcji podczas leczenia oraz bezwzględnym zakazie spożywania alkoholu podczas stosowania MTX.