Dermokosmetyczna pielęgnacja skóry w terapii komplementarnej leczenia trądziku

Wstęp 

Trądzik jest najczęstszą zapalną chorobą skóry w okresie dojrzewania [1]. Ma bezpośredni wpływ na wygląd fizyczny, dlatego wpływa na jakość życia pacjenta – im bardziej nasilone zmiany skórne, tym niższa jakość życia [2, 3].

Choroba ta dotyka od 80 do nawet 100% osób w wieku 11–30 lat [4], zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Utrzymywanie się zmian trądzikowych w wieku dorosłym dotyczy coraz większej liczby osób i może sięgać nawet 50% pacjentów.

Zmiany trądzikowe najczęściej lokalizują się na twarzy, plecach, klatce piersiowej, ale mogą też występować na pośladkach lub kończynach [5]. W zależności od przewagi wykwitów skórnych (zaskórniki, grudki, krostki, nacieki zapalne) wyróżniamy różne postacie trądziku: zaskórnikowy, grudkowo-krostkowy, ropowiczy oraz bliznowcowy (ryc. 1 i 2). Do rzadszych postaci zalicza się trądzik piorunujący oraz z wydrapania.

Leczenie trądziku powinno obejmować dwie fazy: leczenia oraz podtrzymującą. W pierwszej leki są przepisywane w celu zmniejszenia zakresu i nasilenia zmian trądzikowych. Faza leczenia podtrzymującego ma na celu zapobieganie nawrotom choroby. Składniki stosowane w dermokosmetykach działają na różne szlaki patogenetyczne powstawania zmian i mogą być stosowane jako opcja leczenia podtrzymującego. Dzięki temu możliwe jest utrzymanie poprawy stanu skóry i zapobieganie pojawianiu się nowych zmian [6, 7]. Produkty do stosowania miejscowego są również stosowane do makijażu zniekształconej skóry i mają na celu poprawę jej wyglądu.

Ryc. 1. Trądzik grudkowo-krostkowy. Materiał własny Kliniki Dermatologii

Brak świadomości pacjentów odnośnie do preparatów do pielęgnacji skóry często wiąże się z dobieraniem przez nich nieodpowiednich produktów – komedogennych, drażniących czy też alergizujących [8], co z kolei prowadzi do pogorszenia stanu skóry.

Ryc. 2. Trądzik ropowiczy. Materiał własny Kliniki Dermatologii 

Omówienie pielęgnacji i przekazanie instrukcji co do stosowanych kosmetyków w terapii uzupełniającej trądziku poprawia efekty terapii i jakość życia pacjentów. Dodatkowo korzystanie z odpowiednich dermokosmetyków zwiększa przestrzeganie zaleceń odnośnie do leczenia farmakologicznego i poprawia jego skuteczność [9].

Pielęgnacja

Trądzik jest związany z upośledzoną funkcją bariery naskórkowej. U pacjentów wykazano zmniejszenie nawilżenia warstwy rogowej naskórka oraz zmniejszoną ilość wolnej sfingozyny i ceramidów. Chociaż wydzielanie łoju jest zwiększone, to zmiana składu lipidów może dodatkowo upośledzać barierę naskórkową. Ponadto leki stosowane w terapii trądziku mogą wpływać na integralność warstwy rogowej. Wykazano, że stosowanie nadtlenku benzoilu powoduje wzrost przeznaskórkowej utraty wody, a leczenie miejscowymi retinoidami – nasilenie złuszczania naskórka [10]. Właściwa pielęgnacja skóry łojotokowej stanowi podstawę leczenia trądziku, a w jego łagodnych postaciach może być wystarczająca, by zapewnić dobry stan skóry. 

Preparaty dermokosmetyczne stosowane w terapii trądziku powinny działać na podstawowe mechanizmy patogenetyczne choroby i zawierać substancje aktywne o działaniu przeciwłojotokowym, złuszczającym, nawilżającym i łagodzącym, a także pobudzającym odnowę komórkową [11]. Kluczowymi elementami pielęgnacji są: demakijaż, mycie i oczyszczanie, nawilżanie i stosowanie kremów z filtrem.

Demakijaż i oczyszczanie

Do demakijażu i mycia skóry, usuwania nadmiaru łoju, złuszczonego naskórka i codziennego makijażu należy używać delikatnych preparatów, które są przeznaczone do pielęgnacji cery trądzikowej. Należy pamiętać, że w przypadku stosowania makijażu należy najpierw go zmyć, a następnie umyć skórę twarzy. Zaleca się stosowanie płynów micelarnych, żeli, pianek o kwaśnym pH 5,0–7,0. Należy szukać kosmetyków mających w składzie kwas salicylowy, alfa-hydroksykwasy (AHA), nadtlenek benzoilu, siarkę, rezorcynę lub triklosan [12]. Aktualne doniesienia podają, że codzienne stosowanie żelu do mycia twarzy z laurylokarboksylanem sodu i karboksylanem alkilu może łagodzić objawy trądziku. A dermokosmetyki zawierające hydroksymetyloaminometan i L-argininę mogą zmniejszać poziom łoju i wielkość porów, a także niwelować stany zapalne [13, 14]. 

W przypadku cery trądzikowej i suchej, skłonnej do podrażnień, w pielęgnacji należy zastosować kosmetyki zawierające kwas linolowy, γ-linolenowy, mocznik, kwas pirolidonokarboksylowy i syntetyczne niekomedogenne podłoże.

Podstawowym błędem w pielęgnacji cery trądzikowej jest stosowanie preparatów, które intensywnie wysuszają i odtłuszczają. Wpływa to bowiem na wzmożoną produkcję łoju, a także nasila stan zapalny. Nie powinno się stosować środków do mycia, które podrażniają skórę, w szczególności mydeł zasadowych i toników na bazie alkoholu. Dodatkowo nie należy przeprowadzać agresywnych peelingów mechanicznych, które podrażniają skórę, powodują urazy i wpływają na zwiększenie stanu zapalnego [15]. W kosmetykach do pielęgnacji skóry trądzikowej należy unikać komedogennych węglowodorów, czyli wazeliny i parafiny [16].

Optymalna częstość mycia skóry rekomendowana przez większość dermatologów to mycie dwa razy dziennie łagodnym środkiem myjącym. W badaniu przeprowadzonym na grupie mężczyzn z łagodnym i umiarkowanym trądzikiem porównywano wpływ mycia skóry twarzy raz, dwa i cztery razy dziennie. Mimo że różnice w wynikach nie były istotne statystycznie, wykazano poprawę stanu skóry przy myciu dwa razy dziennie. Mycie raz dziennie prowadziło do nasilenia zmian, a czterokrotne mycie nie wpływało na polepszenie stanu skóry [17].

Nawilżanie

Kosmetyki nawilżające to takie, które zwiększają wilgoć w naskórku, pomagają przywrócić jej prawidłową barierę ochronną, zmniejszają suchość i łuszczenie się, a także sprawiają, że skóra staje się gładka. Kosmetyki te mają dwie funkcje: nawilżenie i uszczelnienie. Substancje o funkcji nawilżającej o właściwościach ściągających wodę ze skóry właściwej do naskórka to gliceryna, mleczan sodu, mleczan amonu i hialuronian sodu. Substancje uszczelniające, czyli te, które zapobiegają utracie wody ze skóry, to m.in. lanolina, oleje mineralne itp. Składniki sprawiające, że skóra staje się gładka, to izostearynian izopropylu, olej rycynowy, glikol propylenowy i stearynian oktylu [18, 19]. Humektanty to składniki podobne do ludzkiego łoju, takie jak ceramidy, które uzupełniają lipidy z powierzchni naskórka, zapobiegają ucieczce wody i poprawiają funkcję bariery skórnej. U pacjentów z trądzikiem zwyczajnym stwierdzono zmniejszony poziom ceramidów w naskórku, a codzienne stosowanie kremów z pseudoceramidem 5 pozwala 20-krotnie zmniejszyć tempo utraty wody z naskórka [20].

Ze względu na skłonność do podrażnień należy używać lekkich formuł kremów, które nie mają w składzie podłoży olejowych. Preparaty nie powinny zawierać emulgatorów, środków drażniących ani substancji zapachowych. W składzie dermokosmetyków należy szukać także substancji łagodzących i działających przeciwzapalnie, takich jak ceramidy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy NNKT (linolowy, linolenowy, arachidonowy, cynk, alantoina i d-pantenol) [22, 11].

Zaleca się stosowanie niekomedogennego i niewywołującego trądziku środka nawilżającego, jednak trudność w badaniu kosmetyków pod tym względem, jak również duża zmienność osobnicza i podatność pacjentów na powstawanie zmian trądzikowych sprawiają, iż zapewnienie, że dany produkt nie wywoła pojawienia się zmian, może być trudne [22]. 

Składniki aktywne, zmniejszające zmiany trądzikowe

Dermokosmetyki w pielęgnacji trądziku pełnią funkcje naprawcze naskórka, odbudowujące barierę lipidową i mają działanie przeciwzapalne. Należy także szukać składników działających przeciwłojotokowo i przeciwzaskórnikowo. Są to np. alfa-hydroksykwasy (AHA) lub beta-hydroksykwasy (BHA). W codziennej pielęgnacji polecane są także środki, które w składzie mają małe stężenia kwasów: glikolowego, salicylowego, mlekowego i azelainowego. Działają one keratolitycznie, czyli złuszczająco, a także wpływają na zahamowanie wydzielania łoju. 

Na zmniejszenie łojotoku wpływ mają także witamina A, witaminy z grupy B oraz siarka, a działanie keratolityczne wykazują mocznik, witamina A oraz rezorcyna [11].

Tab. 1. Składniki aktywne w dermokosmetykach i ich działanie

Do codziennej rutyny pielęgnacyjnej należy włączyć preparaty, które będą miały działanie bakteriostatyczne. W dermokosmetykach należy szukać takich składników jak: witamina C, flawonoidy oraz garbniki [11] (tab. 1).

Ekstrakty roślinne, olejki eteryczne

W pielęgnacji skóry trądzikowej przy współwystępowaniu zmian zapalnych można wykorzystywać ekstrakty roślinne, które działają antyseptycznie i ściągająco. W produkcji dermokosmetyków używa się ekstraktów z krwawnika, fiołka trójbarwnego, skrzypu i pokrzywy. Stosowany jest również ekstrakt z rumianku, którego składnikiem aktywnym jest azulen. Działa on przeciwzapalnie, odkażająco i oczyszczająco. Ekstrakty z portulaki pospolitej czy polyphylli paryskiej działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i antyoksydacyjnie [23, 24]. 

Preparaty przeciwtrądzikowe mają w składzie także olejki eteryczne. Działanie antyseptyczne mają olejki: jałowcowy, z drzewa herbacianego, cytrynowy oraz petitgrain. Działanie bakteriobójcze, przeciwzapalne i zapobiegające czopowaniu ujść gruczołów łojowych wykazują olejki: bergamotowy, lawendowy, sandałowy, kamforowy i z drzewa herbacianego [16].

Ochrona przeciwsłoneczna

Każdy, a szczególnie osoby z trądzikiem, powinien używać kremu z filtrem przeciwsłonecznym. W społeczeństwie wciąż jest za mało edukacji dotyczącej stosowania kremów z filtrami UV. Promieniowanie słoneczne negatywnie wpływa na skórę trądzikową. Efektem działania promieniowania ultrafioletowego na skórę trądzikową jest nasilenie złuszczania naskórka i przesuszenie skóry, co prowadzi do mechanizmu kompensacyjnego, nadmiernego wydzielania łoju, zwiększenia ilości cytokin prozapalnych, co z kolei powoduje pogorszenie stanu skóry. Stosowanie środków ochrony przeciwsłonecznej pozwala zminimalizować występowanie przebarwień pozapalnych lub im zapobiegać [25]. 

Z uwagi na to, że niektóre leki używane podczas terapii trądziku (doksycyklina, pochodne witaminy A, nadtlenek benzoilu) mają działanie potencjalnie fotouczulające, stosowanie fotoprotekcji pozwala częściowo niwelować działania niepożądane terapii [26]. Dlatego też wszystkim pacjentom należy zalecać stosowanie kremów z filtrem UV o SPF 30 i więcej.

Makijaż

Charakterystyczny w cerze łojotokowej jest połysk na skórze. Osobom, którym doskwiera ten problem, można doradzić stosowanie preparatów matujących. Nie mają one działania leczniczego, pozwalają jednak uzyskać efekt kosmetyczny. Jeśli chodzi o makijaż, podczas wybierania pudrów i korektorów należy zwrócić uwagę, aby nie miały one działania komedogennego. Większe prawdopodobieństwo powstawania zaskórników istnieje w przypadku stosowania podkładu niż pudru sypkiego. 

Wszystkie akcesoria do makijażu: pędzle, gąbki powinny być regularnie dezynfekowane i myte, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia i powstawania zaskórników i zmian ropnych. Najlepiej jednak do nakładania makijażu stosować produkty jednorazowe, np. płatki kosmetyczne, patyczki kosmetyczne [11, 15].

Połączenie terapii i dermokosmetyków

Leczenie zewnętrzne jest podstawą terapii trądziku od łagodnego do umiarkowanego. Jednak w leczeniu trądziku o nasileniu od umiarkowanego do ciężkiego często konieczne będzie stosowanie leków doustnych i terapii miejscowej. Istnieje sporo działań niepożądanych terapii: suchość skóry, zaczerwienienie, rumień, łuszczenie się skóry, mrowienie, oparzenie, świąd, nadwrażliwość na światło. Prowadzą one do nietolerancji leczenia i słabej współpracy pacjentów.

Badanie przeprowadzone w Niemczech pokazuje, że kombinacja leczenia nadtlenkiem benzoilu, łagodnym preparatem myjącym i kremem z filtrem UV zmniejsza zmiany zapalne i niezapalne, a także ilość bakterii Cutibacterium acnes, a 87% pacjentów było zadowolonych z planu leczenia i efektów terapii. Większość badanych uważała, że środek myjący i krem nawilżający w postaci kremu z filtrem SPF były potrzebnymi elementami terapii [27]. W drugim badaniu połączono emulsję ze składnikami o działaniu przeciwbakteryjnymi i keratolitycznym z trwającą dwa–trzy miesiące standardową terapią. Dzięki temu zniwelowano skutki uboczne i poprawiono jakość życia pacjentów [28].

Połączenie fizyko- i chemioterapii z dermokosmetykami wpływa także na lepszą tolerancję leczenia. Jako fizykoterapię stosujemy terapię światłem czerwonym, niebieskim, terapię laserową, fotonową lub terapię złuszczania chemicznego (peelingi medyczne kwasami migdałowym i azelainowym). Jest to głównie forma terapii pomocniczej. Podczas peelingów chemicznych uszkadzana jest bariera skórna, kosmetyki nawilżające i regenerujące skórę pozwalają odbudować jej funkcje barierowe [29].

Podsumowanie

Dermokosmetyczna pielęgnacja skóry w terapii komplementarnej leczenia trądziku może się przyczynić do lepszych wyników klinicznych oraz poprawić przestrzeganie zaleceń przez pacjenta. Dermokosmetyki mogą skutecznie zmniejszać działania niepożądane leków przeciwtrądzikowych i działać synergistycznie poprzez celowanie w główne szlaki chorobotwórcze trądziku lub poprawiać skuteczność innych metod leczenia [1]. Różne dermokosmetyki, takie jak środki oczyszczające, kontrolujące wydzielanie sebum oraz przeciwbakteryjne lub przeciwzapalne, powinny być zalecane wszystkim pacjentom z trądzikiem oprócz schematu farmakologicznego [8].

Produkty do pielęgnacji mogą być stosowane samodzielnie u pacjentów z trądzikiem łagodnym lub w połączeniu z innymi metodami leczenia. Mogą one nie tylko naprawiać uszkodzoną barierę skórną, ale także zmniejszać skutki uboczne konwencjonalnego leczenia. Jednocześnie dermokosmetyki mogą być stosowane jako leczenie podtrzymujące w terapii trądziku w celu ograniczenia jego nawrotów. 

Piśmiennictwo

1. Araviiskaia E., Layton A.M., Estebaranz J.L.L. et al. The synergy between pharmacological regimens and dermocosmetics and its impact on adherence in acne treatment. Dermatol Res Pract 2022; 2022: 3644720.
2. Shams N., Niaz F., Zeeshan S. et al. Cardiff acne disability index based quality of life in acne patients, risk factors and associations. JLUMHS 2018; 17 (1): 29–35.
3. Taqhi-Noorbala M., Mozaffary B., Noorbala M. Prevalence of acne and its impact on the quality of life in high school-aged adolescents in Yazd Iran. JPAD 2013; 23 (2): 168–172.
4. Szepietowski J., Kapińska-Mrowiecka M., Kaszuba A. i in. Trądzik zwyczajny: patogeneza i leczenie. Konsesus Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. „Przegl Dermatol” 2012; 99: 649–673.
5. Bergler-Czop B. Przegląd współczesnych poglądów na etiopatogenezę trądziku pospolitego. „Post Dermatol Alergol” 2010; XXVII (6): 467–476.
6. Rokowska-Waluch A., Gąska A., Pawlaczyk M. Przebieg trądziku zwykłego w ocenie pacjentów. „Post Dermatol Alergol” 2009; XXVI (1): 34–40.
7. Strauss J.S., Krowchuk D.P., Leyden J.J. et al. American Academy of Dermatology/ American Academy of Dermatology Association. Guidelines of care for acne vulgaris management. J Am Acad Dermatol 2007; 56 (4): 651–663.
8. Dall’oglio F., Tedeschi A., Fabbrocini G. et al. Cosmetics for acne: indications and recommendations for an evidence-based approach. G Ital Dermatol Venereol 2015; 150 (1): 1–11.
9. Matsuoka Y., Yoneda K., Sadahira C. et al. Effects of skin care and makeup under instructions from dermatologists on the quality of life of female patients with acne vulgaris. J Dermatol 2006; 33 (11): 745–752.
10. Weber S.U., Thiele J.J., Han N. et al. Topical alpha-tocotrienol supplementation inhibits lipid peroxidation but fails to mitigate increased transepidermal water loss after benzoyl peroxide treatment of human skin. Free Radic Biol Med 2003; 34 (2): 170–176. 
11. Nowicka D. Choroby łojotokowe. Dermatologia. Ilustrowany podręcznik dla kosmetologów. KosMeD. Wrocław 2014.
12. Mazur M., Zawirska A., Seneczko F. i in. Choroby łojotokowe skóry. [W:] Adamski Z., Kaszuba A. (eds.). Dermatologia dla kosmetologów. Wyd. 2. Elsevier Urban & Partner. Wrocław 2010.
13. Isoda K., Takagi Y., Endo K. et al. Effects of washing of the face with a mild facial cleanser formulated with sodium laureth carboxylate and alkyl carboxylates on acne in Japanese adult males. Skin Res Technol 2015; 21 (2): 247–253.
14. Kumtornrut C., Manabe S.D., Navapongsiri M. et al. A cleanser formulated with Tris (hydroxymethyl) aminomethane and l-arginine significantly improves facial acne in male Thai subjects. J Cosmet Dermatol 2019; 19 (4): 901–909.
15. Kamińska A., Jabłońska K., Drobnik A. Problemy trądzikowe. Praktyczna kosmetologia krok po kroku – kosmetologia twarzy. PZWL. Warszawa 2014.
16. Janda K., Chwilkowska M. Trądzik pospolity – etiologia, klasyfikacja, leczenie. Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 2014; 60 (2): 13–18.
17. Choi J.M., Lew V.K., Kimball A.B. A single-blinded, randomized, controlled clinical trial evaluating the effect of face washing on acne vulgaris. Pediatr Dermatol 2006; 23 (5): 421–427.
18. Yang K., Li H.L., Zhang Q. et al. Research progress on the auxiliary role of moisturizers in the treatment of acne vulgaris. Chin J Aesthet Med 2019; 28 (08): 166–169.
19. Chularojanamontri L., Tuchinda P., Kulthanan K. et al. Moisturizers for acne: what are their constituents? J Clin Aesthet Dermatol 2014; 7 (5): 36–44.
20. Del R.J. The role of skin care as an integral component in the management of acne vulgaris: part 1: the importance of cleanser and moisturizer ingredients, design, and product selection. J Clin Aesthet Dermatol 2013; 6 (12): 19–27.
21. Cira A., Jurzak M., Drąg J. Substancje w preparatach do pielęgnacji cery trądzikowej. [W:] Goździalska A., Jaśkiewicz J (eds.). Współczesne kierunki w medycynie prewencyjnej. Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM. Kraków 2013.
22. Draelos Z.D. Cosmetics in acne and rosacea. Semin Cutan Med Surg 2001; 20 (3): 209–214.
23. Zhou Y.X., Xin H.L., Rahman K. et al. Portulaca oleracea L.: a review of phytochemistry and pharmacological effects. Biomed Res Int 2015; 2015: 925631.
24. Zhao B.S., Zhu Y.D., Ma Y. et al. Advances in studies on Paridis Rhizoma. Chin J Exp Tradit Med Formulae 2011; 17 (11): 267–270.
25. Molinar V.E., Taylor S.C., Panya A.G. What’s new in objective assessment and treatment of facial hyperpigmentation? Dermatol Clin 2014 Apr; 32 (2): 123–135.
26. Drucker A.M., Rosen C.F. Drug-induced protosensitivity: culprit drugs, management and prevention. Drug Saf 2011; 34 (10): 821–837.
27. Kim M.R., Kerrouche N. Combination of benzoyl peroxide 5% gel with liquid cleanser and moisturizer SPF 30 in acne treatment results in high levels of subject satisfaction, good adherence and favorable tolerability. J Dermatolog Treat 2018; 29 (1): 49–54.
28. Bettoli V., Coutanceau C., Real-Life G.V.A. International, observational study demonstrating the efficacy of a cosmetic emulsion in the supportive care of mild-to-moderate facial acne. Clin Cosmet Investig Dermatol 2019; 12: 759–769.
29. Wu Y., Zhong S.M., Li Y. et al. Chemical peeling together with PHA cosmetics in the treatment of mild to moderate acne. Chin J Aesthet Med 2007; 9 (16): 1251–1254.