Rogowacenie słoneczne

Wstęp

Rogowacenie słoneczne (AK, actinic keratosis) zostało opisane po raz pierwszy ponad 100 lat temu przez Dubreuilha. AK jest jedną z najpowszechniejszych dermatoz na świecie. Dotyczy głównie osobników o jasnej karnacji, z I i II fototypem skóry, narażonych na zwiększoną ekspozycję na promienie ultrafioletowe, zwłaszcza UVB, przeważa u mężczyzn [1]. 
Profilaktyka, wczesne rozpoznanie oraz podjęcie skutecznego leczenia AK są istotne z powodu ryzyka progresji rogowacenia słonecznego w inwazyjną postać raka płaskonabłonkowego (iSCC, invasive squamous cell carcinoma). Ryzyko progresji pojedynczego ogniska AK w iSCC w ciągu roku wynosi ok. 0,24%, a w ciągu 
6–10 lat dochodzi do 25% [2].

Definicja

Rogowacenie słoneczne jest przedinwazyjną postacią raka kolczystokomórkowego, powstałą na podłożu skóry przewlekle uszkadzanej promieniowaniem słonecznym [3, 4].
W badaniu histopatologicznym AK i iSCC zaburzenia cytologiczne keratynocytów są niemal identyczne, główną cechą różnicującą jest zaś ilość atypowych keratynocytów, a zwłaszcza ich architektoniczne rozmieszczenie i nieprzekraczanie w przypadku AK błony podstawnej naskórka. W tym kontekście nazwa „rogowacenie słoneczne” wydaje się przestarzała, nieoddająca natury choroby. 
Jako że przejście AK w iSCC przypomina proces zachodzący w przypadku raka szyjki macicy, część autorów uważa, że bardziej precyzyjną nazwą choroby byłaby „śródnaskórkowa neoplazja keratnocytów” (keratinocytic intraepithelial neoplasia), nawiązująca do nomenklatury ginekologicznej [4–7].

Epidemiologia

Rogowacenie słoneczne najczęściej występuje w rejonach o dużej ekspozycji na UV, w Australii dotyczy 40–60% pacjentów powyżej 40. roku życia. Częściej występuje u mężczyzn – 55% vs 37% u kobiet w wieku 30–70 lat [1]. W Europie AK spotykane jest u blisko 15% mężczyzn i 6% kobiet powyżej 40. roku życia. Występowanie choroby jest ściśle powiązane z wiekiem pacjenta i wśród rasy kaukaskiej dotyczy już 80% pacjentów powyżej 60. roku życia [8, 9]. Powyżej 70. roku życia AK spotykamy u 100% pacjentów, zarówno w Europie, jak i w Stanach Zjednoczonych [10]. Częstość występowania choroby na całym świecie systematycznie wzrasta, do czego przyczyniają się zmieniające się warunki środowiskowe – destrukcja warstwy ozonowej, naturalnie chroniącej nas przed promieniowaniem ultrafioletowym [11].
Obciążenie dla służby zdrowia oraz koszty leczenia AK wydają się niedoszacowane. Dla przykładu: w USA w 2004 r. koszty leczenia samymi tylko metodami zabiegowymi wyniosły ok. 867 000 000 dol., a w 2013 r. kwota ta wzrosła ponad dwukrotnie, do 1 800 000 000 dol. [11, 12]. W Polsce w ciągu ostatnich 50 lat liczba zachorowań na AK zwiększyła się aż pięciokrotnie [13].

Etiopatogeneza

Przyjmuje się, że głównym czynnikiem środowiskowym indukującym rozwój rogowacenia słonecznego jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe, głównie UVB, zarówno to naturalne, jak i to ze sztucznych źródeł [3, 13]. Znaczenie ma tu nie jednorazowa, tylko kumulacyjna dawka promieniowania, prowadząca do przewlekłego fotouszkodzenia skóry.
UVB bezpośrednio uszkadza DNA keratynocytów, a zwłaszcza gen...