Codzienna pielęgnacja skóry trądzikowej

R e k l a m a

Trądzik pospolity dotyka w różnym nasileniu od 80 do 100% populacji w różnych okresach życia. Jak wiadomo, jest jednym z najczęstszych problemów, z jakimi pacjenci zgłaszają się do dermatologa [1]. 
Trądzik pospolity jest zaburzeniem dotykającym przede wszystkim osoby młode. Kiedyś zwracano uwagę na nastolatków jako na grupę najczęściej obciążoną chorobą, aktualnie wiemy, że granica wieku coraz bardziej się przesuwa i coraz częściej rozpoznajemy trądzik wieku dorosłego. 
Jak wiadomo, zdrowa i zadbana skóra jest czynnikiem pożądanym, wpływającym korzystnie na postrzeganie swojego wyglądu. Jest to niezwykle ważne w populacji osób młodych, gdyż zadowolenie z własnego wyglądu jest ważnym elementem dobrego samopoczucia i pozytywnego nastroju. Trądzik pospolity o ciężkim przebiegu, z tendencją do bliznowacenia, powoduje znaczne obniżenie jakości życia chorujących osób, co silnie wpływa na poczucie własnej wartości. Dlatego też prawidłowo prowadzona terapia choroby jest niezwykle istotna dla leczonych pacjentów. Jest to nierzadko wyzwanie, które przy nieudanych próbach terapii łatwo prowadzi do zniechęcenia i braku wiary w sens prowadzonych działań, a nierzadko nawet do zarzucenia stosowanego leczenia. Lekarz musi wytłumaczyć pacjentowi, że trądzik to choroba przewlekła, której terapia często wymaga długiego czasu i wielu prób celem znalezienia optymalnej drogi do pokonania problemu. 
W leczeniu choroby korzystamy ze środków do stosowania miejscowego i leków do terapii ogólnej. Wszystkie stosowane metody wymagają łączenia z odpowiednią pielęgnacją skóry trądzikowej. Celem takiego postępowania jest zwiększenie efektu leczniczego oraz zmniejszenie skutków ubocznych prowadzonej terapii. Nowoczesna pielęgnacja skóry trądzikowej opiera się na stosowaniu środków nawilżających, oczyszczających i przeciwsłonecznych, a także dermokosmetyków dodatkowo o działaniu przeciwzapalnym (z zawartością np. niacynamidu, probiotyków, wody termalnej czy kwasu azelainowego lub kwasu salicylowego). Postępowanie terapeutyczne musi mieć zatem charakter kompleksowy i być ukierunkowane na zmniejszenie łojotoku, redukcję zaskórników, przeciwdziałanie namnażaniu się bakterii i łagodzenie stanów zapalnych. Odpowiednio dobrana pielęgnacja jest określana jako postępowanie wspomagające. 
Pierwszą zasadą pielęgnacji, którą należy przekazać pacjentowi, jest to, aby nie przesadzać. Czasami osoby cierpiące na trądzik np. zbyt często myją twarz, stosują agresywne kosmetyki złuszczające lub nadużywają środków dezynfekujących. Wszystkie te działania mogą prowadzić do przesuszenia i podrażnienia skóry twarzy. Takiego postępowania należy unikać. 

Nawilżanie

Zdrowa i sprawna bariera skórna jest ważnym zabezpieczeniem przed odwodnieniem, penetracją różnych mikroorganizmów, alergenów, czynników drażniących, reaktywnych form tlenu i promieniowaniem. Wykazano, że w przebiegu trądziku dochodzi do dysfunkcji bariery naskórkowej, co można złagodzić dzięki odpowiednim praktykom pielęgnacyjnym [2]. Jest to niezwykle ważne, dlatego że umożliwia lepsze prowadzenie terapii trądziku. W badaniach wykazano, że w skórze z trądzikiem występuje zmniejszenie nawodnienia warstwy rogowej naskórka, zmniejszenie ilości wolnej sfingozyny, ceramidów oraz pojawiają się zmiany w składzie lipidowym skóry. Dodatkowo leki stosowane w leczeniu trądziku zmieniają integralność i funkcję warstwy rogowej naskórka, np. podczas stosowania nadtlenku benzoilu dochodzi do zwiększenia przeznaskórkowej utraty wody (TEWL), a leczenie miejscowymi retinoidami powoduje nasilone złuszczanie, zmniejszając grubość i zaburzając funkcję warstwy rogowej naskórka. Wykazano, że stosowanie odpowiednich produktów do pielęgnacji skóry poprawia wyniki prowadzonego leczenia, zwiększając tolerancję stosowanych terapii [3]. 
Podczas terapii retinoidami nierzadko obserwuje się retinoid dermatitis objawiające się rumieniem, złuszczaniem, swędzeniem, pieczeniem skóry w pierwszym miesiącu leczenia. Bardzo istotne w ograniczeniu tego niepożądanego objawu jest zmniejszenie częstości aplikacji stosowanego retinoidu i stosowanie odpowiednich produktów nawilżających. Zazwyczaj do pielęgnacji podczas leczenia zaleca się stosowanie łagodnego, nietłustego, niekomedogennego kremu nawilżającego z fizjologicznym pH, bez alkoholu w składzie. Dodatkowo może być on wzbogacony w wodę termalną o działaniu łagodzącym. Poprawiona funkcja bariery podczas odpowiedniej pielęgnacji może prowadzić do zmniejszonej wrażliwości skóry i lepszej tolerancji leków miejscowych [3]. 
W sytuacji gdy skóra jest tłusta, warto zastosować krem, który nie tylko nawilża, ale także ma działanie matujące dzięki substancjom ograniczającym wydzielanie łoju. W przypadku pielęgnacji skóry tłustej ważnym aspektem jest zachowanie równowagi między wydzielaniem sebum a usuwaniem jego nadmiaru. Nie należy doprowadzić do całkowitego usunięcia substancji lipidowych, gdyż wówczas może dojść do powstania skóry tłustej odwodnionej. Nie jest także wskazane stosowanie bardzo agresywnych środków myjących czy odtłuszczających, które zaburzają ochronną barierę skóry. Gruczoły łojowe mogą wówczas w mechanizmie obronnym zwiększyć produkcję łoju. Wykazano, że skład łoju różni się w przypadku cery trądzikowej, stwierdza się bowiem mniejszą zawartość kwasu linolowego, co zaburza prawidłowy rozwój i przyleganie korneocytów w przewodach gruczołów łojowych. Niedobór kwasu linolowego prowadzi do nadmiernego rogowacenia ujść mieszków włosowych. Powyższe procesy sprzyjają powstawaniu mikrozaskórników i w dalszym etapie rozwojowi zmian trądzikowych. Wykazano, że środki matujące znajdujące się w miejscowych produktach kontrolujących wydzielanie łoju wchłaniają i zatrzymują jego nadmiar, korygując tłusty lub błyszczący wygląd skóry, a także zmniejszając ryzyko powstawania zaskórników i zmian zapalnych trądziku [4]. 

Mycie

Przy wyborze odpowiedniego środka do mycia ważne jest rozważenie kilku aspektów: interakcji między rodzajem skóry a środkiem myjącym, optymalnym czasem i metodą mycia oraz percepcją kosmetyczną pacjenta. Wielu pacjentów uważa, że trądzik ma związek z nieprawidłową higieną, jednak nie potwierdzają tego doniesienia naukowe. 
Choi i wsp. przeprowadzili badanie oceniające wpływ mycia twarzy na przebieg trądziku. Wykazali, iż poprawę w zakresie redukcji zaskórników i zmian zapalnych zaobserwowano w grupie myjącej twarz dwa razy dziennie. W grupie badanej, która myła twarz raz dziennie, zaobserwowano pogorszenie trądziku, podczas gdy mycie twarzy cztery razy dziennie nie wpływało niekorzystnie na nasilenie trądziku [5]. 
Do oczyszczania skóry twarzy należy wybierać produkty, które nie zaburzają pH skóry. Lepiej używać żeli lub kremów myjących, które wymagają spłukania wodą. Jeśli zależy nam jedynie na odświeżeniu skóry, można zastosować płyn micelarny lub tonik, które nie wymagają spłukiwania. Większość dermatologów zaleca mycie twarzy dwa razy dziennie łagodnym środkiem myjącym. Należy uczulić pacjentów, aby unikali agresywnego oczyszczania dotkniętych obszarów, by zapobiec podrażnieniom i urazom, które nasilają stan zapalny. 

Ochrona przeciwsłoneczna 

Słońce zdecydowanie nie sprzyja cerze trądzikowej. Choć czasami obserwuje się efekt poprawy kondycji skóry bezpośrednio po opalaniu, stan ten nie utrzymuje się długo – zwykle po kilku tygodniach dochodzi do nawrotu zmian trądzikowych, nawet intensywniejszych niż przed opalaniem. Dodatkowo większość leków miejscowych stosowanych w leczeniu trądziku powoduje ścieńczenie naskórka oraz jego złuszczanie, co czyni skórę wrażliwszą na promieniowanie ultrafioletowe. Oficjalne etykiety amerykańskiej FDA (Food and Drug Administration) dla leków zawierających nadtlenek benzoilu i dla miejscowych retinoidów zalecają unikanie słońca podczas terapii. 
Jak wiadomo, podczas leczenia zewnętrznego należy unikać nadmiernego narażenia na promieniowanie słoneczne i promieniowanie UV. Kilka metod leczenia ogólnego trądziku może mieć również dodatkowo działanie fotouwrażliwiające [6, 7]. Podczas przyjmowania izotretynoiny należy unikać ekspozycji na intensywne promieniowanie słoneczne, a w razie konieczności należy zastosować produkty zawierające filtry UV o dużej wartości współczynnika ochrony przed światłem. Natomiast podczas terapii doksycykliną według charakterystyki produktu leczniczego pacjent powinien unikać opalania się na słońcu, gdyż może dochodzić do reakcji uczuleniowych na obszarach skóry narażonej na działanie promieni UV, w tym do zaczerwienień, obrzęków, powstawania pęcherzy, a rzadziej również do odwarstwienia się paznokci i ich przebarwiania. Dlatego stosowanie kremu przeciwsłonecznego w ciągu dnia jest obligatoryjnym postępowaniem wpływającym korzystnie zarówno na stan skóry, jak i na proces leczenia. 
Oprócz tego, że chroni przed słońcem, emolientowy składnik kremu przeciwsłonecznego może poprawić funkcję bariery naskórkowej. Należy wybierać filtry UV przeznaczone specjalnie dla skóry skłonnej do trądziku, które nie prowokują powstawania zmian chorobowych, mają lekką konsystencję, matują, a jednocześnie zapewniają wysoką ochronę przeciwsłoneczną. Natomiast podczas leczenia trądziku ważne, by były to delikatne, dobrze tolerowane produkty, przeznaczone dla skóry wrażliwej [6]. 

Dermokosmetyki o działaniu przeciwzapalnym i wpływające na mikrobiom skóry

W niektórych dermokosmetykach są dodatkowo zawarte substancje o działaniu przeciwzapalnym, alfa-hydroksykwasy lub substancje wpływające na mikrobiom skóry. Jedną z takich substancji jest niacynamid, który zmniejsza wydzielanie łoju, ma właściwości bakteriostatyczne i przeciwzapalne (hamuje w keratynocytach produkcję IL-8 przez Propionibacterium acnes oraz zmniejsza chemotaksję leukocytów). Dodatkowo niacynamid ma działanie rozjaśniające – hamuje transfer melanosomów z melanocytów do keratynocytów, co sprzyja redukcji przebarwień [8]. 
Alfa-hydroksykwasy (m.in. kwas glikolowy, kwas mlekowy) są wykorzystywane w niskich stężeniach w produktach kosmetycznych. Działają złuszczająco na warstwę rogową naskórka, stymulują jego proliferację, co skutkuje poprawą jakości skóry. Dodatkowo w leczeniu trądziku pospolitego jest wykorzystywany kwas salicylowy, który ma działanie przeciwzapalne, keratolityczne i komedolityczne. 
Coraz częściej pojawiają się informacje na temat korzystnego wpływu probiotyków na stan skóry. Jak wiadomo, mikrobiom ludzkiej skóry różni się w zależności od m.in. obszaru ciała, wieku czy płci. Komensalna mikroflora skóry chroni przed patogenami i pomaga zachować równowagę układu odpornościowego między skuteczną ochroną a niszczącym stanem zapalnym. Pożyteczne drobnoustroje zasiedlające skórę nie dopuszczają do skolonizowania jej przez drobnoustroje chorobotwórcze. Przykładem jest Staphylococcus epidermidis, który produkuje substancje przeciwdrobnoustrojowe, zwalczające patogeny, a Cutibacterium acnes wykorzystuje lipidy skóry do wytwarzania krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które ograniczają zagrożenia mikrobiologiczne [9]. 
Zauważono, że dużą rolę w rozwoju wielu zmian chorobowych odgrywa nie tylko obecność bakterii patogennych, ale także niedobór drobnoustrojów komensalnych. Dlatego zwrócono uwagę na możliwości wpływania na mikrobiom poprzez stosowanie probiotyków lub prebiotyków, które po zastosowaniu miejscowym modulują mikroflorę skóry [10, 11]. Wykazano, że Lactobacillus przyspiesza odbudowę bariery skórnej i hamuje stany zapalne skóry związane z substancją P, natomiast bakterie Bifidobacterium wywierają działanie przeciwświądowe [12]. Probiotyki stosowane w niektórych dermokosmetykach mają właściwości wzmacniające barierę ochronną skóry i wspierają prawidłową funkcję mikrobiomu. Dlatego w nowych preparatach dermokosmetycznych do pielęgnacji również skóry trądzikowej stopniowo zaczynają się pojawiać zarówno probiotyki, jak i prebiotyki. 

Podsumowanie

W leczeniu trądziku istotne znaczenie ma kilka elementów, z których najważniejszymi są edukacja pacjenta, wybór odpowiednich środków terapeutycznych oraz wdrożenie prawidłowego schematu pielęgnacji. Jak wiadomo, dermatologia dysponuje dość szerokimi możliwościami leczenia trądziku pospolitego, jednak nadal pozostaje on poważnym problemem zdrowotnym. Dlatego nowoczesna terapia musi się opierać nie tylko na produktach leczniczych, ale również na odpowiednio dobranych dermokosmetykach, które bez wątpienia są preparatami pomocniczymi w leczeniu trądziku – łagodzą objawy kliniczne choroby, zmniejszają przeznaskórkową utratę wody, a także zmniejszają skutki uboczne leczenia farmakologicznego. Pacjenci, którzy stosują terapię kompleksową, wykazują wyższy poziom zadowolenia z kuracji, a co za tym idzie – lepiej przestrzegają zaleconych schematów leczenia. Wszystkie te dowody potwierdzają zastosowanie dermokosmetyków w praktyce klinicznej [13, 14].

Piśmiennictwo

1. Nowicka D, Dermatologia. Podręcznik dla studentów kosmetologii. Górnicki Wydawnictwo Medyczne. Wrocław 2007.
2. Thiboutot D., Del Rosso J.Q. Acne vulgaris and the epidermal barrier. J Clin Aesthet Dermatol 2013 Feb; 6 (2): 18–24.
3. De Lucas R., Moreno-Arias G., Perez-Lopez M. et al. Adherence to drug treatments and adjuvant barrier repair therapies are key factors for clinical improvement in mild to moderate acne: the ACTUO observational prospective multicenter cohort trial in 643 patients. BMC Dermatol 2015 Sept; 15: 17.
4. Goh Ch.L., Noppakun N., Micali G. et al. Meeting the challenges of acne treatment in asian patients: a review of the role of dermocosmetics as adjunctive therapy. J Cutan Aesthet Surg 2016 Apr–Jun; 9 (2): 85–92. 
5. Choi J.M., Lew V.K., Kimball A.B. A single-blinded, randomized, controlled clinical trial evaluating the effect of face washing on acne vulgaris. Pediatr Dermatol 2006 Sept–Oct; 23 (5): 421–427.
6. Zip C. The role of skin care in optimizing treatment of acne and rosacea. Skin Therapy Lett 2017 May; 22 (3): 5–7.
7. Drucker A.M., Rosen C.F. Drug-induced protosensitivity: culprit drugs, management and prevention. Drug Saf 2011 Oct; 34 (10): 821–837. 
8. Szepietowski J., Kapińska-Mrowiecka M., Kaszuba A. et al. Trądzik zwyczajny: patogeneza i leczenie. Konsensus Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przegl Dermatol 2012; 99: 649–673.
9. Cogen A.L., Nizet V., Gallo R.L. Skin microbiota: A source of disease or defence? Br J Dermatol 2008; 158: 442–455.
10. Nowak A., Śliżewska K., Libudzisz Z. et al. Probiotyki – efekty zdrowotne. Żywn Nauka Technol Jakość 2010; 4 (71): 20–36.
11. Hill C., Guarner F., Reid G. et al. Expert consensus document. The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic. Nat Rev Gastroenterol Hepatol 2014; 11: 506–514.
12. Gueniche A., Benyacoub J., Philippe D. et al. Lactobacillus paracasei CNCM I-2116 (ST11) inhibits substance P-induced skin inflammation and accelerates skin barrier function recovery in vitro. EJD 2010; 20: 731–737.
13. Araviiskaia E., Estebaranz J.L.L., Pincelli C. Dermocosmetics: beneficial adjuncts in the treatment of acne vulgaris J Dermatolog Treat 2021 Feb; 32 (1): 3–10.  
14. Conforti C., Giuffrida R., Fadda S. et al. Topical dermocosmetics and acne vulgaris. Dermatol Ther 2021 Jan; 34 (1): e14436.