Zastosowanie oleju lnianego w atopowym zapaleniu skóry

Głównym celem leczenia atopowego zapalenia skóry (AZS) jest zmniejszenie objawów stanu zapalnego skóry w okresie zaostrzeń i utrzymanie jak najdłuższego okresu remisji. Wybór terapii zależy od stopnia nasilenia zmian na skórze, jak również wieku chorego. Atopowe zapalenie skóry to schorzenie przewlekłe, stąd też terapia powinna być planowana w perspektywie długoterminowej. Szczególną uwagę należy również zwrócić na aspekt bezpieczeństwa.
Podstawą leczenia AZS jest odpowiednia pielęgnacja skóry mająca na celu odbudowę bariery skórnej. Emolienty powinny być aplikowane bezpośrednio po kąpieli, kiedy skóra jest jeszcze wilgotna. Preparaty emolientowe powinny być stosowane regularnie kilka razy dziennie (nawet co 2–3 godziny). Substancje te należy stosować stale, nawet wtedy, gdy na skórze nie obserwuje się zmian zapalnych. W związku z dysfunkcją bariery skórnej istnieje zwiększone ryzyko podrażnień i nadkażeń. Uszkodzona bariera skórna zwiększa ryzyko łatwiejszej penetracji potencjalnych alergenów. Należną ilość preparatów nawilżająco-natłuszczających dla dzieci określa się na 150–200 g/tydzień, natomiast dla osób dorosłych – 500 g/tydzień. Uważa się, że w przypadkach poronnych lub o łagodnym przebiegu klinicznym odpowiednia pielęgnacja skóry może być jedyną i wystarczającą metodą leczenia. Z kolei w przypadkach o nieco cięższym przebiegu klinicznym odpowiednie nawilżanie i natłuszczanie skóry chorych na AZS ogranicza w znacznym stopniu konieczność stosowania miejscowych leków przeciwzapalnych.
Termin „emolient” wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza substancję zmiękczającą powierzchnię skóry. Zamiennie ze słowem emolient jest używany termin „preparat nawilżający”. Substancje, które mają zdolność wiązania wody w warstwie rogowej naskórka, to humektanty, które dzieli się na:

• hydrofilne – rozpuszczające się w wodzie (mocznik, gliceryna, glikol propylenowy, kwas glikolowy, kwas mlekowy, sorbitol, pyrolidonowy kwas karboksylowy),
• hydrofobowe – tworzą barierę nieprzepuszczalną dla wody (oleje, euceryna, wazelina, ceramidy, sterole, woski).

Jedną z najstarszych substancji nawilżających jest mocznik. Jest on naturalnym składnikiem warstwy rogowej naskórka. W zależności od stężenia wykazuje właściwości nawilżające (do 10%) lub złuszczające (powyżej 10%). Mocznik nie ma właściwości toksycznych i może być stosowany u niemowląt.
Do składników obecnych w preparatach nawilżających zalicza się również glicerynę, glikol propylenowy, glikole butylenowe. Substancje te wpływają na ograniczenie przeznaskórkowej utraty wody. W pielęgnacji suchej skóry dużą rolę odgrywają również α-hydroksykwasy, które m.in. przyspieszają proces odnowy warstwy rogowej poprzez stymulację jej złuszczania. Powszechnie stosowanym związkiem jest wazelina, która może przyspieszać biosyntezę lipidów. Szczególne znaczenie w procesie nawilżania suchej skóry odgrywają ceramidy, które regenerują naskórek i pobudzają różnicowanie keratynocytów in vitro.
Dostępne są również emolienty zawierające metabolity Lactobacillus sp., które w sposób naturalny ograniczają kolonizację skóry przez Staphylococcus aureus. W przebiegu AZS bakterie mogą pełnić funkcję superantygenów, co znacząco wpływa na pogorszenie stanu dermatologicznego. 
Właściwości przeciwzapalne i regenerujące mają emolienty zawierające oleje pochodzenia roślinnego, m.in. z konopi siewnych czy nasion lnu. Ta grupa emolientów charakteryzuje się zawartością niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Olej konopny zawiera kwas γ-linolenowy, należący do szeregu omega-6. Powstaje na skutek działania enzymu delta-6-desaturazy na szlaku przemian metabolicznych kwasu linolowego. Z kolei przedstawiciel grupy omega-3 – –kwas α-linolenowy jest obecny w oleju lnianym. Oba te związki (kwas α- i γ-linolenowy) są fizjologicznymi składnikami błony komórkowej bądź mitochondrialnej ludzkich komórek. Wpływają na prawidłowy transport wewnątrz- i zewnątrzkomórkowy. Kwas α- i γ-linolenowy są w małym stopniu komedogenne, a przez to ograniczają powstawanie zaskórników. Dodatkowo oba te związki mają zdolność wbudowywania się w elementy tłuszczowe błon komórkowych oraz regenerują uszkodzoną barierę lipidową naskórka i ograniczają utratę wody, co ma znaczenie w leczeniu AZS. 
Ze względu na defekt bariery naskórkowej, skóra atopowa jest skłonna do podrażnień. Stąd też zaleca się stosowanie emolientów pozbawionych substancji zapachowych, konserwantów i barwników, które mogą odpowiadać za podrażnienie, reakcje alergiczne, odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne. Dotyczy to zwłaszcza delikatnej skóry dzieci. 
Podstawowym zadaniem emolientów jest regeneracja naskórka i przywrócenie jego prawidłowej funkcji. Poprzez działanie nawilżające i natłuszczające poprawiają elastyczność skóry, zapobiegają powstawaniu mikrourazów, przez co mają również działanie przeciwzapalne. Ograniczenie stanu zapalnego w sposób istotny wpływa na ograniczenie świądu. 
Emolienty odgrywają ważną rolę w wielu schorzeniach skórnych. Są polecane zarówno do stosowania u dzieci (również noworodków), które nie mają jeszcze w pełni wykształconej bariery naskórkowej, jak i u osób dorosłych. Warstwa rogowa niemowląt jest cieńsza, a korneocyty luźniej ułożone niż u osoby dorosłej, przez co skóra jest wrażliwsza na działanie różnych czynników. Stąd tak ważna jest odpowiednia pielęgnacja skóry dzieci i stosowanie łagodnych preparatów. 
Stosowanie emolientów zaleca się w innych przewlekłych chorobach skóry, takich jak łuszczyca, rybia łuska, alergiczne kontaktowe zapalenie skóry. 
Pielęgnacja skóry u pacjentów chorujących na przewlekłe dermatozy stanowi bardzo ważny element terapii miejscowej i praktycznie nie można sobie wyobrazić poprawy stanu klinicznego chorych i właściwej kontroli przebiegu schorzenia bez prawidłowo stosowanych zasad pielęgnacyjnych. Efekt kliniczny stosowanych preparatów zależy od właściwego doboru oraz systematyczności ich stosowania, stąd też konieczna jest właściwa edukacja chorego przez lekarza prowadzącego. 

Piśmiennictwo

1. Czarnecka-Operacz M. Dry skin as an up-to-date clinical problem. Post Dermatol Alergol 2006; 2: 49–56.
2. Zegarska B., Woźniak M., Grupka M. i wsp. Assessment of level of knowledge and society awareness concerning reasons for dry skin, prophylaxis and care possibilities. Post Dermatol Alergol 2008; 3: 100–106.
3. Ng J.P., Liew H.M., Ang S.B. Use of emollients in atopic dermatitis. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2015; 29: 854–857.
4. Cipriani F., Dondi A., Ricci G. Recent advances in epidemiology and prevention of atopic eczema. Pediatr Allergy Immunol. 2014; 2: 630–638.
5. Lee J.H., Jung K.E., Lee Y.B. i wsp. Use of emollients in atopic dermatitis: a questionnaire survey study. Ann Dermatol. 2014; 26 (4): 528–31.
6. Janmohamed S.R., Oranje A.P., Devillers A.C. i wsp. The proactive wet-wrap method with diluted corticosteroids versus emollients in children withatopic dermatitis: a prospective, randomized, double-blind, placebo-controlled trial. J Am Acad Dermatol. 2014; 70 (6): 1076–82.
7. Wolf R., Parish L.C. Barrier-repair prescription moisturizers: do we really need them? Facts and controversies. Clin Dermatol. 2013; 31 (6): 787–91.
8. Hon K.L., Leung A.K., Barankin B. Barrier repair therapy in atopic dermatitis: an overview. Am J Clin Dermatol. 2013; 14 (5): 389–99.
9. Paller A.S., Simpson E.L., Eichenfield L.F. i wsp. Treatment strategies for atopic dermatitis: optimizing the available therapeutic options. Semin Cutan Med Surg. 2012; 31 (3 Suppl): S10–7.
10. Valdman-Grinshpoun Y., Ben-Amitai D., Zvulunov A. Barrier-restoring therapies in atopic dermatitis: current approaches and future perspectives. Dermatol Res Pract. 2012; 2012: 923134.
11. Sajić D., Asiniwasis R., Skotnicki-Grant S. A look at epidermal barrier function in atopic dermatitis: physiologic lipid replacement and the role of ceramides. Skin Therapy Lett. 2012; 17 (7): 6–9. 
12. Kircik L.H. Transepidermal water loss (TEWL) and corneometry with hydrogel vehicle in the treatment ofatopic dermatitis: a randomized, investigator-blind pilot study. J Drugs Dermatol. 2012; 11 (2): 180–4.
13. Kawakami T., Soma Y. Questionnaire survey of the efficacy of emollients for adult patients with atopic dermatitis. J Dermatol. 2011; 38 (6): 531–5.
14. Silny W. Atopowe zapalenie skóry. Termedia, Poznań 2012.
15. Zielińska A., Nowak I. Kwasy tłuszczowe w olejach roślinnych i ich znaczenie w kosmetyce. Chemik 2014; 68 (2): 103–110.