R e k l a m a
Opalenizna kojarzy się z latem, ale niestety promienie słoneczne uszkadzają skórę. Powodują jej starzenie i mogą prowadzić do nowotworów. Zarówno promieniowanie UVB, jak i promieniowanie UVA są szkodliwe dla skóry. To pierwsze jest m.in. odpowiedzialne za oparzenia słoneczne, a to drugie np. za uszkodzenie kolagenu i elastyny w skórze właściwej. W związku z tym ważne jest, aby używać kremów z filtrem o szerokim spektrum ochrony.
Składową promieni słonecznych docierających na Ziemię stanowi promieniowanie podczerwone (w 59–65%), promieniowanie widzialne (w 33–40%) oraz promieniowanie nadfioletowe (w 1–2%). Promieniowanie podczerwone określa się skrótem IR (ang. infra-red). Promieniowanie podczerwone jest promieniowaniem niewidzialnym. Jest umiejscowione między czerwienią widma światła widzialnego a mikrofalami. Ma długość fali od 780 do 10 000 nm. Dzieli się je na: IR-A (780–1400 nm), IR-B (1400–3000 nm), IR-C (3000–10 000 nm). Promieniowanie widzialne, składające się z barw tęczy, mieści się w zakresie fali od 400 do 780 nm.
Spośród wszystkich rodzajów promieniowania słonecznego promieniowanie nadfioletowe wywiera największy wpływ na organizm ludzki. Określa się je skrótem UV (ang. ultra-violet). Jest to promieniowanie niewidzialne, które nie wywiera działania cieplnego, o długości od 100 do 400 nm, znajdujące się między obszarem fioletu widma widzialnego a tzw. miękkimi promieniami X (Roentgena). W zależności od długości fali dzieli się na:
- promieniowanie UVA (320–400 nm), dzielące się na krótkie (320–340 nm), długie (340–380 nm) i ultradługie (380–400 nm),
- promieniowanie UVB (280–320 nm),
- promieniowanie UVC (200–280 nm).
W przeciwieństwie do promieniowania świetlnego i podczerwonego promieniowanie nadfioletowe ma działanie fotochemiczne, ponieważ ma krótszą falę, a tym samym większą energię.
Promieniowanie UVC nie dociera na powierzchnię Ziemi, ponieważ jest pochłaniane przez warstwę ozonową, tak jak część promieniowania UVB. W konsekwencji 95% promieni ultrafioletowych docierających na Ziemię stanowią promienie UVA (przechodzące przez szyby okienne). Jednak ze względu na mniejszą energię (dłuższą falę) niż UVB wywierają one mniejsze, ale nadal bardzo istotne działanie na organizmy żywe. Z tych 95% promieni UVA 30% stanowią ultradługie UVA (380–400 nm).
Obecnie dobre filtry przeciwsłoneczne chronią zarówno przed UVB, jak i UVA, ponieważ oba rodzaje promieniowania są groźne dla skóry. Promienie UVB wnikają płytko, bo tylko do naskórka, ale niosą ze sobą dużą energię. Promieniowanie UVA przenika głęboko, bo aż do skóry właściwej, a nawet tkanki podskórnej. Dlatego też jest odpowiedzialne za przedwczesne starzenie się skóry. Promieniowanie UVA dociera do naszej skóry przez cały rok, dlatego zarówno nasza skóra, jak i oczy powinny być właściwie chronione, niezależnie od pory roku. Bez problemu przedostaje się ono przez chmury i szkło.
Oddziaływanie promieniowania UV na organizm
Promienie UV są pochłaniane przez komórkowe chromofory: prekursory melaniny, kwas urokainowy i ryboflawinę. W wyniku tego wydzielają się wolne rodniki i tlen cząsteczkowy. Wolne rodniki są odpowiedzialne za utlenianie fosfolipidów błon komórkowych i białek komórkowych (enzymów i białek strukturalnych). Ponadto aktywują czynniki stymulujące wydzielanie metaloproteinaz (enzymów rozkładających macierz zewnątrzkomórkową) oraz uszkadzają DNA. Małe ilości wolnych rodników powstają w skórze w trakcie procesu oddychania komórkowego. Pod wpływem UV powstają ich duże ilości, które uszkadzają błony komórkowe i włókna kolagenowe tkanki łącznej.
Promieniowanie UVB odpowiada za oparzenia słoneczne i pobudza melanocyty do produkcji barwnika – melaniny. Powstawanie opalenizny jest reakcją obronną skóry, ponieważ melanina pochłania część promieni słonecznych. Chociaż UVB stanowi jedynie 5% promieniowania przenikającego do powierzchni Ziemi, wpływa negatywnie na skórę. Przyczynia się do występowania nowotworów skóry, zmniejsza odporność skóry na infekcje, podrażnia spojówki i może prowadzić do rozwoju zaćmy. Jego działanie jest najsilniejsze w okresie lata i między godz. 10 a 15.
Promieniowanie UVA nie powoduje rumienia, przez co jego działanie nie jest zauważalne od razu. Niestety, skutki jego działania na skórę są długofalowe i kumulują się w niej, w związku z czym bardzo często stają się nieodwracalne, prowadząc do fotostarzenia. Promienie UVA w bardzo dużym stopniu przyczyniają się do przebarwień. Dodatkowo odpowiadają za pojawianie się odczynów fototoksycznych i nowotworów skóry, z których najniebezpieczniejszym jest czerniak. Według WHO w 2020 r. 1 500 000 osób zachorowało na nowotwory skóry, a zmarły 120 744 osoby. Ponadto promieniowanie UVA może wywoływać stres oksydacyjny, zmianę w DNA komórek skóry, uszkodzenie naczyń włosowatych, nasilenie trądziku różowatego, zaburzenie bariery ochronnej skóry, co prowadzi do jej przesuszenia, oraz uszkodzenie włókien kolagenowych i elastynowych skutkujące utratą jędrności skóry.
Ochrona przed promieniowaniem UV
Wszystkie preparaty przeciwsłoneczne chronią przed promieniowaniem UVB – na opakowaniach znajduje się skrót SPF i cyfra informująca o wysokości ochrony. Jeśli chodzi o filtry UVA, to kiedyś było z nimi różnie. Jedne preparaty je miały, inne nie.
Filtry przeciwsłoneczne dzieli się na filtry fizyczne i filtry chemiczne. Te pierwsze przede wszystkim odbijają i/lub rozpraszają promienie słoneczne oraz chronią przed UVB i częściowo przed UVA. Do filtrów fizycznych zaliczamy dwutlenek tytanu i tlenek cynku. Z kolei filtry chemiczne pochłaniają promienie UV. Substancje stosowane w kosmetykach jako filtry chronią przed różnym zakresem ultrafioletu. W związku z tym zwykle w kremach przeciwsłonecznych są stosowane różne filtry, aby maksymalnie chronić przed całym spektrum UV.
Celem określenia stopnia ochrony przed UVB stosuje się wskaźnik ochrony SPF (ang. sun protection factor). Jest to stosunek energii UV wymaganej do spowodowania minimalnej dawki rumieniowej (MED – ang. minimal erythema dose) na skórze chronionej filtrem przeciwsłonecznym do energii UV wymaganej do spowodowania MED na skórze pozbawionej ochrony.
Im wyższe SPF, tym wyższa ochrona. Na rynku europejskim najwyższym wskaźnikiem, jaki można znaleźć, jest wskaźnik 50+, który wskazuje, że preparat chroni w 98%. Obecnie nie ma preparatów, które chroniłyby w 100%. Tak więc na opakowaniach kosmetyków nie powinny się znajdować takie sformułowania jak „blokada przeciwsłoneczna” lub „całkowita ochrona”.
W ocenie skuteczności ochrony przed UVA stosuje się inne metody: metodę IPD i PPD. Metoda IPD natychmiastowego nasilenia pigmentacji (ang. immediate pigment darkening) mierzy kolorymetrycznie intensywność opalenizny natychmiastowej. Z kolei metoda PPD długotrwałego nasilenia pigmentacji (ang. persistent pigment darkening) porównuje intensywność opalenizny opóźnionej po ekspozycji skóry na słońce bez zastosowania preparatu z filtrem i z jego zastosowaniem.
Nawet jeżeli używamy filtrów o najwyższym SPF, to trzeba pamiętać o ich odpowiedniej aplikacji. Należy je nakładać przed wyjściem na słońce, a następnie dosmarowywać po paru godzinach, ponieważ częściowo się ścierają oraz dezaktywują. Dla odpowiedniej ochrony przeciwsłonecznej ważna jest też ilość nałożonego filtru. Nie może być go za mało. Stosuje się tzw. regułę łyżeczki do herbaty. Według tej reguły należy użyć więcej niż połowę łyżeczki na każdy z takich obszarów jak: obszar głowy i szyi, prawe ramię, lewe ramię, a nieco więcej niż łyżeczkę do herbaty na każdy z następujących obszarów: przód tułowia, tył tułowia, prawa noga, lewa noga.
Wodoodporne preparaty przeciwsłoneczne mają oznaczoną tzw. wodoodporność. Ustala się ją poprzez utrzymanie danej wartości SPF po 40 min zanurzenia w basenie ze świeżą wodą, w wirze wodnym lub jacuzzi. Na te 40 min składają się dwa okresy umiarkowanej aktywności ruchowej oddzielone 20-minutowym odpoczynkiem i wyschnięciem (bez użycia ręcznika). Preparaty „bardzo odporne na wodę” muszą utrzymać SPF przez cykl obejmujący 80 min umiarkowanej aktywności w wodzie. Trzeba pamiętać, że po kąpieli się wycieramy i wtedy ścieramy resztki kremu z filtrem. W związku z tym zaraz po wytarciu skóry należy ponownie nałożyć preparat ochronny.
W niektórych preparatach przeciwsłonecznych znajdują się dodatkowe substancje, takie jak antyoksydanty albo pigmenty, które nie tylko wyrównują koloryt skóry, ale też odbijają światło widzialne i tym samym redukują tendencję do przebarwień.
Na zakończenie trzeba dodać, że w doborze filtra należy zwrócić uwagę na jego konsystencję. Kiedyś wysokie filtry wiązały się z pozostawianiem śladów i lepką formułą. Obecnie dostępne są preparaty niepowodujące efektu maski, a preparaty przeciwsłoneczne mają różną konsystencję. Dla osób z suchą skórą sprawdzą się te, które są bardziej kremowe, a osoby z tłustą skórą wybiorą te matujące.
