Diagnostyka i postępowanie w skórnych odczynach polekowych

Bardzo zróżnicowana jest patogeneza prowadząca do wystąpienia reakcji polekowej, należy jednak pamiętać, iż każdy lek może taką wywołać [1].
Podział odczynów skórnych polekowych w zależności od rokowania:
Łagodne i średnio nasilone: 

• pokrzywka,
• obrzęk naczynioruchowy,
• osutka plamisto-grudkowa,
• osutka liszajopodobna,
• rumień trwały,
• SDRIFE – symetryczna, wyprzeniowa i zgięciowa osutka polekowa (dawniej zespół pawiana).

Ciężkie z towarzyszącymi objawami ogólnymi:

• zespół Stevensa–Johnsona,
• toksyczna nekroliza naskórka, 
• DRESS – osutka polekowa z eozynofilią i objawami układowymi,
• AGEP – ostra uogólniona osutka krostkowa. 

Pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy

Są jednymi z najczęstszych skórnych odczynów polekowych. Mogą stanowić odrębne jednostki nozologiczne lub towarzyszyć innym odczynom polekowym o charakterze wielonarządowym. 
Pokrzywkę definiujemy jako niejednolity zespół chorobowy, w którym wykwitem pierwotnym jest bąbel pokrzywkowy z towarzyszącym rumieniem i świądem. Odmianą pokrzywki o głębszym umiejscowieniu jest obrzęk naczynioruchowy. U blisko połowy pacjentów pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy występują równocześnie. 
Pod względem klinicznym wyróżnia się pokrzywkę ostrą i przewlekłą (gdy zmiany utrzymują się powyżej sześciu tygodni). Wśród przyczyn pokrzywki ostrej wymienia się leki, pokarmy, jady owadów, alergeny wziewne [2]. Pokrzywka polekowa może mieć podłoże alergiczne (I lub III mechanizm immunologiczny według Gella–Coombsa); w części przypadków stwierdza się charakter nieimmunologiczny (pseudoalergiczny).
Do leków mogących wywołać pokrzywkę na drodze immunologicznej zalicza się przede wszystkim penicylinę oraz inne antybiotyki ß-laktamowe, pirazolony, sulfonamidy i białka obcogatunkowe. Obraz kliniczny pokrzywek pseudoalergicznych jest identyczny jak w przypadku reakcji alergicznych. Uważa się, że roztwory hiperosmolarne, np. mannitol, jodowe środki kontrastowe, opiaty, polimyksyna B, mogą powodować degranulację mastocytów na drodze bezpośredniej, bez udziału mechanizmów immunologicznych [3]. Innym przykładem reakcji pseudoalergicznej jest pokrzywka aspirynowa związana z nietolerancją kwasu acetylosalicylowego i NLPZ (wpływ na metabolizm kwasu arachidonowego). 
W ostatnich latach opisano również obrzęki naczynioruchowe występujące u pacjentów leczonych inhibitorami konwertazy angiotensynowej (ACE), np. kaptopryl, enalapryl. Mechanizm powstawania tych zmian jest związany z blokowaniem przez powyższe preparaty inaktywacji bradykininy i substancji P będących ważnymi mediatorami procesów zapalnych [4].

Osutki plamisto-grudkowe

Należą do najczęstszych skórnych odczynów polekowych. Ich obraz kliniczny może imitować różne choroby zakaźne, takie jak płonica, odra i różyczka. Zmiany skórne mają najczęściej układ symetryczny. Zajmują tułów oraz kończyny, rzadziej dotyczą twarzy. Niekiedy towarzyszą im zmiany nadżerkowe śluzówki jamy ustnej. Osutka najczęściej występuje w ciągu od pięciu dni do dwóch tygodni od podania leku [5].
Do preparatów najczęściej wywołujących osutkę plamisto-grudkową należą: penicyliny półsyntetyczne, antybiotyki aminoglikozydowe, sulfonamidy, barbiturany, pochodne pirazolonu, NLPZ, leki przeciwdrgawkowe, inhibitory konwertazy angiotensyny, ß-blokery. Należy jednak pamiętać, że praktycznie każdy lek może powodować tego typu reakcje. 

Osutka liszajopodobna

Morfologicznie przypomina zmiany w przebiegu liszaja płaskiego. Na skórze pojawiają się liczne płaskowyniosłe grudki o wielobocznym kształcie, brunatnoczerwonym lub fioletowawym...