Praktyka wykonywania testów płatkowych w świetle aktualnych wytycznych

Testy płatkowe wykonywane są od ponad 100 lat. Do praktyki klinicznej wprowadził je Jadassohn (Wrocław 1896), pierwsze wykorzystanie testów płatkowych w Polsce opisali Walter i Reiss (Kraków 1932). Od tego czasu dokonał się w tej dziedzinie ogromny postęp, dzięki któremu testy płatkowe stanowią obecnie bezpieczną i powszechnie stosowaną metodę diagnostyczną. Według szacunków jednego z wiodących producentów materiałów do testów płatkowych, tylko z użyciem produktów tej firmy w latach 2009–2015 testy płatkowe wykonano na świecie u 1–1,5 mln pacjentów. Obok rutynowej diagnostyki, testy płatkowe są szeroko stosowane w badaniach naukowych. Opublikowane w literaturze medycznej badania epidemiologiczne i kliniczne obejmują łącznie ponad 750 tys. pacjentów. Kwerenda w największych bazach bibliograficznych (PubMed, Scopus, Web of Knowledge, Google Scholar) wykazała, że jak dotąd nie opublikowano ani jednego przypadku zagrażających życiu zdarzeń niepożądanych (np. wstrząsu). Uświadamia to, że testy płatkowe są bardzo bezpieczną metodą. 
Na przestrzeni 120 lat rozwoju testów płatkowych ich metodologia, w tym stężenia i podłoża haptenów, metody aplikacji, czas ekspozycji, czas obserwacji oraz sposoby zapisu i interpretacji odczynów zostały precyzyjnie wystandaryzowane w oparciu o ogromny zasób badań naukowych i konsensus ekspertów. Wykonywanie testów płatkowych zgodnie z rekomendacjami gwarantuje największą skuteczność diagnostyczną, a zatem największą korzyść dla pacjenta i społeczeństwa. Nie ma limitu wiekowego na wykonywanie testów płatkowych, u najmniejszych dzieci utrudnieniem może być ograniczona powierzchnia skóry oraz konieczność współpracy pacjenta i rodziców w tygodniowym okresie wykonywania testów. Należy jednak podkreślić, że u dzieci testy płatkowe wykonuje się z tych samych wskazań co u dorosłych.
Zgodnie z aktualnymi wytycznymi [3], wskazania do wykonania testów płatkowych obejmują:

• podejrzenie wyprysku kontaktowego ostrego lub przewlekłego, włączając w to wyprysk związany z pracą,
• inne choroby z kręgu wyprysku (zapalenia skóry), niereagujące na standardowe leczenie,
• osutki skóry i błon śluzowych (w tym polekowe, m.in. osutki grudkowo-plamiste, rumień trwały, rumień wielopostaciowy), w których podejrzewa się reakcję nadwrażliwości opóźnionej,
• diagnostykę reakcji nietolerancji na wszczepiane wyroby medyczne (endoprotezy, implanty stomatologiczne, stenty naczyniowe i spirale do zamykania tętniaków, rozruszniki i stymulatory). 

Innymi słowy, testy płatkowe należy wykonywać w każdym przypadku, gdy rozpoznaje się lub podejrzewa alergiczny wyprysk kontaktowy, atopowe zapalenie skóry, wyprysk rąk, wyprysk hematogenny, wyprysk pieniążkowaty, wyprysk potnicowy, wyprysk z podrażnienia, łojotokowe zapalenie skóry, wyprysk na podłożu suchości skóry, wyprysk na podłożu zastoju żylnego, zmiany zapalne wokół owrzodzeń podudzi oraz fotodermatozy. Tak szerokie spektrum chorób stanowiących wskazanie do testów płatkowych wynika z dużego podobieństwa klinicznego oraz częstego współwystępowania chorób z kręgu wyprysku. Testy płatkowe mogą w zależności od sytuacji potwierdzić lub wykluczyć alergiczną etiologię diagnozowanej choroby lub wykryć przypadki wtórnego (niekiedy jatrogennego) alergicznego wyprysku kontaktowego na stosowane środki do pielęgnacji skóry lub leki miejscowe. 

Wykonywanie testów płatkowych

Górna część grzbietu jest zalecanym obszarem wykonywania testów płatkowych. W przypadku gdy nie ma możliwości wykonania testów na grzbiecie lub cała powierzchnia grzbietu została już zajęta, można wykorzystać zewnętrzne powierzchnie ramion i ud. Należy przy tym pamiętać o większym ryzyku reakcji fałszywie ujemnych oraz fałszywie dodatnich, co wynika z faktu, że obecne procedury i formulacja substancji testowych zostały wystandaryzowane dla skóry pleców. Badane hapteny wprowadza się do komór o powierzchni 0,64–1 cm2, np. kwadratowe IQ Ultra i IQ Ultimate lub okrągłe komory fińskie (Finn Chambers). Kształt kwadratowych komór ułatwia rozróżnienie między reakcją z podrażnienia (kształt odczynu skórnego dokładnie odzwierciedla kształt komory, rogi obszaru to kąty proste) a prawdziwą reakcją alergiczną (brzegi odczynu zaokrąglone, kąty rozmyte). We wszystkich wymienionych systemach komory testowe są fabrycznie zamontowane na hipoalergicznym plastrze, jeden plaster zawiera typowo 10 komór. Komercyjnie dostępne substancje do testów płatkowych mają formę maści (roztwór haptenu w wazelinie, niekiedy z dodatkiem emulgatora) zapakowanych w strzykawki lub płynów w odpowiednich zakraplaczach. Do komór wprowadza się ok. 20 mg substancji testowych w wazelinie lub 1 kroplę substancji w płynie. W przypadku wprowadzania substancji płynnych do Finn Chambers należy włożyć odpowiedni krążek z bibuły filtracyjnej, systemy IQ Ultra i IQ Ultimate mają w każdej komorze bibułę wbudowaną fabrycznie. Substancje testowe należy przechowywać w lodówce i wprowadzać do komór bezpośrednio przed nałożeniem na plecy pacjenta, ponieważ niektóre hapteny (np. substancje zapachowe, konserwanty) są lotne i pozostawione na dłużej mogą ulotnić się z komory, natomiast wyschnięcie roztworów płynnych przed naklejeniem na grzbiet badanego ogranicza penetrację haptenu do skóry, co w obu przypadkach oznacza zwiększone ryzyko reakcji fałszywie ujemnych. 

Wybór haptenów do testów 

Aktualnie znanych jest 4900 haptenów środowiskowych, które mogą powodować alergię kontakt...