Gojenie się rany jest odpowiedzią organizmu na uszkodzenie tkanki. To długotrwały proces, podczas którego zachodzą złożone reakcje chemiczne oraz zjawiska fizyczne, w wyniku których dochodzi do stopniowego odzyskiwania ciągłości i funkcji tkanki. Proces ten jest podzielony na kilka kluczowych faz: oczyszczanie, przebudowę, obkurczanie i wytworzenie blizny. Warto pamiętać, że nawet po całkowitym zagojeniu skóra nie odzyskuje pełnej wytrzymałości – osiąga maksymalnie około 80% odporności tkanki pierwotnej.
POLECAMY
Czynniki wpływające na gojenie się rany
Skóra, stanowiąca najbardziej zewnętrzną i ochronną tkankę organizmu, jest narażona na stałe urazy, w szczególności te mechaniczne, powstałe na skutek działania ostrych przedmiotów (rany cięte lub kłute).
Rany mogą być również wynikiem przebytego zabiegu operacyjnego i rozwoju choroby podstawowej, takiej jak cukrzyca czy nowotwór. W przebiegu niektórych schorzeń onkologicznych mogą tworzyć się tzw. owrzodzenia nowotworowe (rany fungujące), natomiast w innych chorobach przewlekłych – owrzodzenia spowodowane osłabieniem i uszkodzeniem bariery skóry lub długotrwałym uciskiem.
Do powstawania ran mogą przyczyniać się także czynniki chemiczne, wywołane działaniem toksycznych substancji, np. niektórych leków.
Celem leczenia rany jest jej zagojenie, polegające na powstaniu naskórka na jej powierzchni, uzyskanie prawidłowej kondycji skóry i dobrego efektu estetycznego, czyli mało widocznej blizny. Dlatego niezwykle ważny jest odpowiednio dobrany system klasyfikacji rany, który może być narzędziem pomocnym w określeniu stopnia uszkodzenia tkanek, opisaniu stanu skóry i dobraniu najlepszej formy leczenia.
Co przyspiesza gojenie ran i jak wesprzeć ten proces? Wiele ran powstaje na skutek interwencji medycznej, w tym szycia chirurgicznego. W związku z tym wymagają odpowiedniej pielęgnacji, która przyspieszy gojenie i skróci okres rekonwalescencji. Poniżej przedstawiamy najważniejsze czynniki.
- Odpowiednio dobrane opatrunki
Dobór opatrunku powinien być uzależniony od charakterystyki rany – jej głębokości, ilości i rodzaju wysięku, obecności infekcji czy stanu brzegów. W praktyce klinicznej często wykorzystuje się koncepcję T.I.M.E., obejmującą cztery obszary niezbędne do oceny procesu gojenia: Tissue (ocena tkanek), Infection/Inflammation (kontrola infekcji i stanu zapalnego), Moisture (utrzymanie optymalnej wilgotności) oraz Edge (ocena brzegów rany).
W nowszych ujęciach rozszerza się ją do modelu T.I.M.E.R., gdzie R (Repair/Regeneration) odnosi się do końcowego etapu odbudowy tkanek.
Na rany pooperacyjne, w celu zahamowania krwawienia i ochrony miejsca zranienia przed czynnikami zewnętrznymi, bezpośrednio po zabiegu stosuje się plastry. W przypadku zakażonych ran po operacji lub tych z dużym wysiękiem najlepszym rozwiązaniem będą plastry wysokochłonne. W sytuacji, gdy ranę należy zabezpieczyć przed zamoczeniem, stosuje się opatrunek wodoodporny.
- Systematyczna, codzienna higiena ciała
Staranna higiena ciała ma kluczowe znaczenie w profilaktyce infekcji w miejscu rany. Do momentu pełnego zagojenia należy unikać kąpieli zanurzeniowych w wannie, wybierając prysznic jako bezpieczniejszą formę mycia. Zaleca się stosowanie łagodnych, hipoalergicznych preparatów myjących, pozbawionych substancji zapachowych. Czas trwania takich zaleceń może się różnić w zależności od rodzaju zabiegu – powinien go określić lekarz prowadzący.
- Masaż blizny
Masaż blizny, zwany inaczej mobilizacją blizny, można rozpocząć dopiero po pełnym zagojeniu rany, czyli gdy miejsce pooperacyjne jest już całkowicie naskórkowane i nie występują strupy ani wysięk. Regularne, delikatne masowanie poprawia elastyczność tkanek i zmniejsza ryzyko powstawania zrostów. W celu lepszego nawilżenia oraz szybszego wygładzenia i rozjaśnienia blizny warto stosować silikonowe maści przeznaczone do pielęgnacji ran pooperacyjnych.
- Zastosowanie nowoczesnych metod fizykoterapeutycznych
Obecnie w terapii trudno gojących się ran coraz częściej wykorzystuje się nowoczesne metody fizykoterapeutyczne. Do najczęściej stosowanych należą: elektrostymulacja, laseroterapia, magnetoterapia, światłolecznictwo (np. z użyciem światła LED), terapia podciśnieniowa (NPWT) oraz tlenoterapia hiperbaryczna. W zależności od rodzaju rany i ogólnego stanu pacjenta dobór odpowiedniej metody powinien zawsze odbywać się pod nadzorem specjalisty.
- Odpowiednio dobrany strój
Najlepszym wyborem są luźne ubrania, dające swobodę ruchu, wykonane z oddychających i naturalnych tkanin. Wszystko po to, by nie uciskać i nie obcierać rany, ułatwiając jej tym samym proces gojenia.
- Aktywność fizyczna
Przed wyborem aktywności fizycznej należy wziąć pod uwagę stan zdrowia pacjenta oraz charakter i rozległość gojącej się rany. Nadmierny wysiłek może grozić rozejściem się rany i w konsekwencji prowadzić do poważnych powikłań. Niekorzystne jest również ciągłe pozostawanie w pozycji leżącej. U pacjentów, u których stan zdrowia pozwala, zaleca się lekką aktywność ruchową, np. w postaci spacerów.
- Przestrzeganie odpowiedniej diety
Jednym z ważnych czynników przyspieszających gojenie się rany jest odpowiednie odżywienie i nawodnienie organizmu. Toczący się w organizmie stan zapalny i zachodzące mechanizmy, które mają na celu szybsze gojenie się rany, wymagają niejednokrotnie zwiększonego zapotrzebowania na niektóre składniki odżywcze. Właściwie skomponowana dieta odgrywa bardzo ważną rolę w utrzymaniu integralności skóry. Szczególnie istotne jest zwiększenie podaży energii i białka, a także argininy – aminokwasu, który uczestniczy we wszystkich trzech fazach gojenia, pobudza podziały komórkowe i wspiera produkcję kolagenu. Duże znaczenie mają również kwasy tłuszczowe omega-3, wykazujące działanie przeciwzapalne, oraz antyoksydanty – witaminy A, C i E, które pomagają neutralizować wolne rodniki i łagodzą stan zapalny.
Niezwykle ważnym elementem wpływającym na powodzenie procesu gojenia się ran jest również prawidłowe nawodnienie. Dobowy bilans płynów, najlepiej w postaci wody, powinien wynosić około 1,5–2 litra.
- Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego
W sytuacji, gdy stan zdrowia pacjenta nie pozwala na pokrycie zwiększonego zapotrzebowania na energię, białko oraz pozostałe składniki odżywcze przy zastosowaniu tradycyjnej diety, warto rozważyć, po konsultacji z lekarzem i pod jego ścisłym nadzorem, uzupełnienie jadłospisu w żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Przykładem preparatu z tej kategorii jest Nutridrink Skin Repair, przeznaczony do postępowania dietetycznego w przypadku odleżyn i innych trudno gojących się ran. Forma płynna preparatu ułatwia jego spożycie. Dodatkowo charakteryzuje się zwiększoną ilością energii i białka, a także zawiera argininę, cynk oraz antyoksydanty, czyli składniki wspierające proces gojenia się ran.
Bibliografia:
Gałczyk M., Van Damme Ostapowicz K.: „Fizjoterapia w trudno gojących się ranach”, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2 (47) 2016, 180-183.
Jurek, J. M.: „Żywienie jako element leczenia i gojenia ran”, Medycyna Faktów, 202 , 17(2(63), 188-194.
Munoz N., Posthauer ME. i wsp.: „The role of nutrition for pressure injury prevention and healing: the 2019 International Clinical Practice Guideline Recommendations”, Advances in Skin & Wound Care 2020; 33: 123-136.
Simka M.: „Leczenie trudno gojących się ran”, Chirurgia po Dyplomie, 2021, 3.
